News

गत १३ अगस्ट २०२१ शुक्रबारको दिन नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघ कतारले २७ औं विश्व आदिवासी दिवसको अवसरमा शुभकामना आदान प्रदान कार्यक्रम २०२१ संस्थाका कार्यवाहक अध्यक्ष भाईकाजी गुरुङको सभातित्वमा, नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघ केन्द्रीय अध्यक्ष जगत बहादुर बराम ज्यूको प्रमुख आतिथ्यमा जूम भर्चुअलको माध्यमबाट भब्य रुपमा मनाए ।
केन्द्रीय उपाध्यक्ष तथा बिदेश बिभाग प्रमुख गोबिन्द छन्त्याल र नेफिन कतारका संस्थापक अध्यक्ष अमृत गुरुङ ज्यूको विशिष्ठ आतिथ्यमा, त्यसैगरि विशेष अतिथिको रुपमा गैर आवासीय नेपाली संघ, राष्ट्रिय समन्वय परिषद कतारको प्रथम उपाध्यक्ष जैबी राई ज्यू, नेफिन द कोरियाका अध्यक्ष युगेन तेडुप शेर्पा ज्यू, नेफिन इजरायलका बरिस्ठ उपाध्यक्ष नानिमाया योन्जन तामाङ ज्यू, नेफिन मलेसियाका अध्यक्ष बिपिन राई ज्यू लगायत नेफिन प्रवास संबन्धन संस्थाहरुका अध्यक्ष तथा प्रतिनिधि ज्यूहरु, त्यसैगरी नेफिन कतारका प्रमुख सल्लाहकार तथा निवर्तमान अध्यक्ष शिव कुमार भुजेल ज्यू, विशेष सल्लाहकार तथा पुर्ब अध्यक्ष देबराज राई ज्यू, सल्लाहकार तथा पुर्ब अध्यक्ष सियाराम चौधरी ज्यू, संस्थापक सदस्य तथा सल्लाहकारहरु बिल बहादुर गुरुङ, सुक बहादुर तमाङ, सल्लाहकार तथा पुर्ब उपमहासचिव धिरज चाम्लिङ ज्यू, सल्लाहकारहरुमा शंखलाल तामाङ ज्यू, रस गुरुङ ज्यू, नियम भुजेल ज्यू र सामुयल सुनुवार ज्यू, त्यसैगरी अतिथिहरुमा प्रवासी नेपाली मंचका महासचिव प्रभात त्रीपाठीज्यू, प्रवासी नेपाली मंच कतारका अध्यक्ष रामहरि गैरे ज्यू, नेपाली जनसम्पर्क समितिका कावा सभापति ठाकुर परियार ज्यू, नेपाली जनप्रगतिशिल मञ्च कतारका अध्यक्ष रकमध्वोज राई ज्यू, नेपाली समाज कतारका कावा अध्यक्ष तेज मुक्तान ज्यू, संघीय लिम्बुवान सामाजिक मञ्चका अध्यक्ष रेखा राई ज्यू, नेपाल पत्रकार महासंघ कतारका सचिब अर्जुन पौडेल ज्यू, मिडिया पाट्नरहरु दिप संचार मिडिया, मुग्लानी खबर त्यसैगरी नेफिन कतारमा आवद्ध जातिय (मातृ) संस्थाका अध्यक्ष तथा प्रतिनिधि ज्यूहरु लगायत महासंघमा आवद्ध १४ वटै मातृ संस्थाहरुवाट सकृय सदस्यहरु साथै देश तथा विदेशवाट जोडिनु भएका आदिवासी जनजातिहरुको बाक्लो उपस्थितिमा कार्यक्रम सम्पन्न भएको थियो। Read More

कोइँचहरुको भाषा संस्कृति प्रवद्र्धन गर्न २००७ देखि निरन्तर सञ्चालनमा रहेको एक मात्र वेवसाइड सुनुवार डट ओआरजिका सञ्चालक पामबहादुर सुनुवार टेकबहादुर सुनुवार विष्णुमाया सुनुवार स्मृति पुरस्कारबाट पुरस्कृत हुनुभएको छ । यस वेभसाइड मार्पmत पाम सुनुवार कोइँच भाषा संस्कृतिसम्बन्धि निरन्तर समाचार, साँस्कृतिक लेखरचना, विभिन्न साहित्यीक सिर्जनाका साथै कोइँच भाषाको पहिलो रेडियो कार्यक्रम किङ–लो चुप्लु, टेलिभिजन कार्यक्रम कोइँच चुप्लु, कोइँच म्युकि भिडियो, वृत्तचित्र प्रसारण, दोमोका दार्शो सेरेम फु, नाम्सि फु गीति एल्वमहरुको उत्पादन गर्नुका साथै कोइँचा भाषा लिपी प्रशिक्षणमासमेत अहम् भूमिका निर्वाह गर्नु भएको छ । यही वेवसाइडबाट सन्सारमा छरिएर रहेका कोइँचहरुले कोइँचहरुको वारेमा धेरै सूचनाहरु प्राप्त गर्नुभएको छ ।

–काःतिच
यस वर्ष (५०८१) को एसइइमा बि ग्रेडमा उत्तीर्ण, ७८ वर्षीय विद्यार्थी रत्नकुमारी सुनुवारले कोइँच भाषाको मासिक पत्रिका हाम्सोको लोकार्पण गरिन् । विश्व आदिवासी दिवसको उपलक्ष्यमा प्रकाशित मासिक पत्रिका हाम्सो नेपालबाट कोइँच लिपिमा प्रकाशन भएको पहिलो पत्रिका हो । ५० ६० वर्ष पुग्ने वित्तिक्कै पढ्ने सिक्ने समय सकियो अब भगवानको पुजा आराधना गरेर सन्यासी जीवन विताउने हो भन्नेहरुका लागि नातिसँगै एसइइ उत्तीर्ण गरेकी ७८ वर्षीय सुनुवारको जोशजाँगरलाई सम्मान गर्दै जुनसुकै उमेरका कोइँचहरुले कोइँच भाषा संस्कृति संरक्षणको लागि कोइँच लिपि सिक्नु भनेको म पनि यो मुलुकको स्वतन्त्र स्वभिमानी राष्ट्र हुँ भन्ने सन्देश दिन उहाँको हातबाट हाम्सो लोकार्पण गरिएको प्रकाशक लक्ष्मीराम मुलिचले बताउनुभयो ।
वास्तवमा लगभग पावने एक शताब्दीपछि कोइँच लिपिले सञ्चार माध्यमको रुपमा अस्तित्व स्थापित गरेको छ । कोइँच पत्रिका यसभन्दा अगाडि निस्के पनि देवनागरी लिपिमा छापिएको थियो । नेपालमा कोइँच लिपिमा प्रकाशित पत्रिका यो नै पहिलो हो ।
देवकुमार सुनुवार सम्पादक रहेको हाम्सोको सहसम्पादकमा कोइँचबु काःतिच, समीर मुखिया, शोभा सुनुवार छन् भने व्यवस्थापकमा पाम सुनुवार छन् ।
हाम्सो कोइँच लिपिमा प्रकाशित पत्रिका त हो नै सँगसँगै कोइँच पहिचानको द्योतक पनि हो । यही पहिचानको लागि ७८ वर्षमा पनि पढ्ने हुट्हुटीबाट नथाकेकी रत्नकुमारी सुनुवार भन्नुहुन्छ, पढ्नु भनेको एक्लोपनबाट मुक्ति पाउनु हो भने कोइँच पहिचानलाई प्रवद्र्धन गर्नु पनि हो ।
पहिचान र विकासको लागि सबैले कोइँच भाषा लिपि र संस्कृतिलाई माया गरौं । विश्व आदिवासी दिवस २०२१ को हार्दिक शुभकामना ।

–काःतिच
आज दुईवटा छात्रवृत्ति कोष बालहरि सुनुवार स्मृति कोष र नव टंकराम सुनुवार स्मृति कोष स्थापना भएको छ । उक्त कोषको लागि एक एक जना गरिव, जेहन्दार र फरक क्षमता भएको विद्यार्थी खोजी छनौट गरि छात्रवृत्ति वितरण गर्न सुनुवार सेवा समाज र कोषको सम्झौता भएको छ । लिखुतामाकोशी गाउँपालिका वडा नं. १ का हरिकाजी सुनुवारले आफ्नो बुबा जेँःतिच हरिबहादुर सुनुवारकाे पुण्य तिथिको अवसरमा आमा जेस्पुच बालकृष्ण सुनुवारसहितको स्मृतिमा उक्त कोष स्थापना गरेका हुन् । त्यसैगरि उमाकुण्ड गाउँपालिका वडा नं. ७ का मनोजकुमार सुनुवारले आफ्नो बुबाआमा बुजिच मुलिच रामबहादुर सुनुवार र थोलोच टंकमाया सुनुवार साथै अल्पआयुमै असमायिक निधन भएका भाई बुजिच मुलिच नवराज सुनुवारको स्मृतिमा गरिव, जेहन्दार र फरक क्षमता भएको एक जना विद्यार्थीलाई छात्रवृत्ति वितरणको लागि कोष स्थापना गरेका हुन् ।
सुनुवार सेवा समाज संघीय समितिसँग गरेको सम्झौतानुसार आउँदो वर्षदेखि आधारभूत विद्यालयका एक एक जना विद्यार्थीलाई नियामितरुप उच्च माध्यामिक शिक्षासम्मको लागि उक्त छात्रवृत्ति प्रदान गरिने कोष स्थापनाको लागि पहल गर्ने संघीय समितिका कोषाध्यक्ष शोभा सुनुवारले वताउनुभयो ।
सुनुवार सेवा समाजले कोइँच पहिचानको लागि बालबालिकाहरुको शैक्षिक विकासमा लगानी गर्नुपर्ने योजना तथा कार्यक्रम बनाएको हुँदा यस्ता काेषकाे स्थापनाले आम काेइँच बालबालिकाहरु लावन्धित हुने विश्वास लिएकाे संघीय समितिका अध्यक्ष रणवीर सुनुवारले बताउनुभयो । अहिलेसम्म सुनुवार सेवा समाजको सिफारीसमा पाँच जना विद्यार्थीहरुले स्नातक गरिसकेका छन् भने तीन जना विद्यार्थीहरुलाइ स्नाकोत्तर तहमा अध्ययन फेलोसिप समेत प्रदान गरिसकेको छ ।
मानबहादुर–विष्णुमाया सुनुवार स्मृति शैक्षिक कोष, बालहरि सुनुवार स्मृतिकोष, नव टंकराम सुनुवार स्मृति कोष गरी तीनवटा शैक्षिक कोषले सुनुवार सेवा समाजसँग सहकार्यका लागि सम्झौता गरिसकेका छन् । सुनुवार सेवा समाजले पहिचानको लागि बालबालिकाहरुको बौद्धिक विकासमा लगानी गर्नुपर्ने अभियान सञ्चालनको घोषणा गरेको छ ।
सुनुवार विद्यार्थी समाजले पनि सिंगपुर पुलिस फोर्समा कार्यरत कोइँचहरुको सहयोगमा छात्रवृत्ति कोषबाट कोइँच विद्यार्थीहरुलाई सहयोग गरिरहेको छ ।
सुनुवार सेवा समाजले प्रत्येक वर्ष यस्तो कोष स्थापनाको लागि मनका धनी कोइँचहरुलाई झक्झकाउने काम गरिरहेको छ । वार्षिक रुपमा २० जनाभन्दा बढि बालबालिकाहरुलाइ पढाउन सकेमा अबकाे पचिस वर्षमा उनीहरु काेइँच समाजकाे बलियाे खम्बा हुनेमा सुनुवार सेवा समाजकाे पुर्ण विश्वास रहेकाे बताउँदै सुनुवार सेवा समाजका सचिव उत्तम सुनुवारले यस्ता काेष स्थापना गरीदिन मनकारी इच्छुक पवित्र काेइँच मनहरुलाइ अनुराेध समेत गर्नभएकाे छ । त्यसैगरी पहिचानकाे लागि शिक्षा अबकाे अपरिहार्य अभियान रहेकाे सुनुवार सेवा समाजका उपाध्यक्ष अमृतबहादुर सुनुवारले बताउनुभयाे ।

-शाेभा सुनुवार
३० दशकभन्दा पहिलेसम्म न धान दिवस न असारमा १५ मा धान रोपाइ । मलाइ बिर्बिराउदो सम्झना छ । गाउँघरमा धान रोपाइ एउटा ठुलै चाड नै हुन्थ्यो । बिशेषगरि हाम्रो काेइँच समुदायमा। असारे धान रोपाइको निम्ति भकारिमा छुट्टै धान जोहो गरेर राखिन्थ्यो । जुन रोपाइको लागि मात्र भकारी खोल्ने गरिन्छ। असारे रोपाइको लागि मङ्सिरमा नै छुट्याइएको धानको भकारी एक हप्ता पहिले फोरेर केलाइकुलाइ गरि सुकाएर गाउको केही सिमित पर्म फर्काउने गरि साथी बोलाएर कुटेर चामल बनाएर राखिन्छ । जुन चामलको चाम्रे (पुर्सुङ) खाजा विशेष हुन्छ । घिउमा मेथी झानेर चाम्रेमा मोलिन्छ। घिउको बासनाले स्वाद नै असारे रोपाइको बासना आएको महसुस हुन्छ। चाम्रे खाजालाइ तोलोमा बेसार अथवा पुस्टकारिको पातमा थासु हालेर सेतो रातो सुतिको कुप्निले बेरेर खेतमा लाने गरिन्छ। आलुको चाना तरकारी अनि झुस्ले (काइश) तिलको छोप हुन्छ । रोपाइको लागि दुई तीन महिना पहिला नै विशेष किसिमले पकाइन्छ । मेथी हालेर माटोको घ्याम्पा (गर)हरु अगेनाको डिलमा लहरै हुन्थे जुन गरमा भुल्यात्राको (पुइस्सु)बिर्को लगाइएको हुन्थ्यो । पुइस्सु रोपाइको अघिल्लो दिन खेँवारो गर्ने चलन छ। भोलिपल्ट रोपाइको दिन बिहानै दुई चार जना सामिहरु बोलाएर खाजापानी साथी गर्न बोलाइन्छ । जुन अघिल्लो दिन खोलिएको जाडको गरबाट खोलेर बाँसको छपनीमा मगमग बासना चलाउदै छान्दै तरेली तरेली गरेर गिलेन वा घैटो गाग्रीमा भरेर रोपाइ मेलामा लाने जोहो गरिन्छ। मेलामा चार पटकसम्म जाँड खुवाउने चलन छ। बिहान सुरु भएपछी केही बेरमा एक छेल अनि खाजासग एक छेल र मेला सक्ने बेला एक छेल र सकेपछी एक छेल गरेर खुवाइन्छ। खाजा दिने बेलामा पनि विशेष मान्छे छुट्याइ सकेको हुन्छ । पुस्टकारिको पातमा चाम्रे अनि आलु रोपाइको लागि गोरु कति हल लाग्छ त्यो पहिला नै तय गरिन्छ। हलिको तय गरिन्छ अनि गोरुलाइ रोपाइको पहिला दिन नै घासको भारी पुर्याइन्छ। रोपाइको अघिल्लो दिन नै खेतमा खनी खोर्शी पानी लगाएर तयार पारिएको हुन्छ र बीउ उखेलेर राखिएको हुन्छ जुन भोलिपल्ट धुने पखाल्ने काम गरेर रोपिन्छ। गोरुको हल हेरेर बाउसे रोपारहरु तयार गरिन्छ र रोपाइमा अलग कामको बाडफाड गरिन्छ। पानी लगाउनेदेखि आलि लाउने चिल्लाउने दाँदे लाउने सम्याउने कुतुर्के खन्ने छपकाने फ्याउरे लाउने सबै पुरुषहरुको भागमा पर्छ । महिलाहरुको बीउ धुने पखाल्ने कति छ त्यो अनुरुप मान्छे राखिन्छ । अनि रोपारहरु धान रोप्न एक हलमा 5/6 जना हुन्छन र बीउ बाडदै हिडने एक लाइनमा एक जना हुन्छ। असार सबैको रहरको महिना हो विशेष हो । तर पनि सुनुवारहरुको निम्ति त चाड नै हो। यसरी रमाइलो रोपाईमा गीत गाउँदै रमाउँदै दिनभरि मेला गरिन्छ । हासो ठटा गर्दै दिन गएको पत्तो नै हुँदैन। त्यो दिन जसको रोपाइँ हुन्छ त्यो धनीको खुब महत्त्व हुन्छ। खेत धनीलाई डाड्ने जिसकाउनेदेखि सबै हुन्छ। धनीलाई जतिबेला रोपाइँको क्रममा पुतली धान भेटिन्छ तब पिर पर्छ। पुतली धान बीउ भेटियो भने त्यो बिउलाई माया गरेर अरु बीउको मूठा लिएर त्यसको बीचमा पारी जुन खलामा धान झाटीन्छ त्यो खला गराको बीचमा त्यो पुतली धानलाई बीचमा राखेर छेउबाट सात वटा मुठा धान गाडेर भकारी बनाएर रोपिन्छ । जुन राम्रो फलोस फुलोस सुरो होस भनेर रोपारहरुले कामना गर्दै भकारी बुट्टा मज्जाले सजाएर गोलो बनाएर रोपिन्छ । त्यो साच्चिकै सुन्दर हुन्छ र पछिसम्म पनि त्यो बुटा देखिरहन्छ । अनी जोसुकैले पनि पुतली धान निस्केछ भनेर चिन्न सकिन्छ। तर यस्तो धान सबैकोमा हुँदैन। यस्तो धान जसको खेतमा भेटियो त्यो घरको छोराछोरीको मङ्सिरमा बिहे हुन्छ भन्ने जनविश्वास पनि छ। यसरी भकारी बनाएर रोपेपछि खेताधनिलाई धानलाई बीउको टिका लगाएर सगुन गरिन्छ । अनी त्यो भकारीमा रोपेको बीउ पनि दिइन्छ । जुन बीउ घरमा लगेर ढोकामा टास्ने चलन छ । सहा सुरु आउँछ भन्ने मान्यता छ। त्यो पछि धनीले फेरि सबै रोपारहरुलाई हिलोको नै टिका लागेर दक्षिणा दिने गरिन्छ यो पुतली धान भेटिनु रमाइलो र राम्रो पक्ष हो तरपनि धनीलाई पैसा खर्च हुने पिर पनि छदैछ। असारभरी गाउँ घर भरी पालैपालो पर्म गरेर रोपाइ गर्ने सस्कार छ । हरेक बर्स नियम हुन्छ जस्ले पहिलादेखि रोपाइ सुरु गरेको छ उसैबाट सुरु हुन्छ । सधै नै अनि पालोपिलो रोप्दै तालिका संवत् बन्दै जान्छ। एकले अर्काको मर्का पर्ने गरि रोपाइ गरिदैन । किन कि त्यो खेताला त्यो गोरु हलिदेखि सबै नै बाडेर गर्ने चलन भएकोले मिलेर गरिन्छ। सुरुमा रोपाइँ गर्दा गाउँ मुली वा सिम खेत अलि तल तलबाट रोपाइ सुरु हुन्छ । अनि बिस्तारै पाखा खेतमा रोपाइ गरिन्छ। अनि रोपाइँ सुरु गर्दा वाईश पीदार गरिन्छ । जो त्यो खेती लगाउँदा राम्रो होस भनेर आज्ञा मागेर रोपाइँ गर्ने चलन छ । तर अहिले सबै कथामा मात्र आधारित हुन थालेको छ। यसरी रोपाइँ गर्दा तलबाट सुरु गरेर अन्तिम पाखा खेत माथि आएर सक्ने चलन छ। रोपाइँको अर्को रमाइलो पक्ष भनेको हिलो खेल्नु रमाउनु हो। हामी माटोको मान्छे माटोसग रमाउनु माटोको बासना लिनुमा खुब खुसी हुन्छौं। हिलो नखेले रोपाइँको मज्जा नै नहुने भनेर जसको घरमा रोपाइँ छ त्यो धनीलाई हिलो नदलेसम्म रोपाइँ गरेको मज्जा नहुने भनेर अन्तिममा धानको विउको पाती लगाएर हिलोको टिकासम्म लगाउने चलन छ। यसैकारण हामीले हरेक महिना वर्षा समयसँग विभिन्न चाडसग अनी प्रकृतिसग जोडिएर महत्त्व राखेका हुन्छौं । अन्नबाली लाउदा उठाउँदा जे गर्दा पनि हाम्रो संस्कृति हुन्छ । हरेक कुरामा अर्थ हुन्छ कथा हुन्छ । तर हामी आफैले जगेर्ना गर्न नसकेको अवस्था छ। राज्यले महलभित्र गमलामा धान रोपेर धान दिवस मनाई रहदा यस्ता साचिकैको धानबाली लाउने हरेक किसानहरूको पहिचान गरेर उनीहरूको शैली र परमपरागत कामलाई खोजेर राज्यले संरक्षण गर्नुपर्ने देखिन्छ । जुन राष्ट्रको एक समुदायको एउटा राम्रो संस्कृति हो परम्परा हो। रोपाइँ सकेपछि गाउँ टोलमा नै एउटा ठूलो काम सकिएको मानिन्छ । मुठी लगाएर मुरी फलाउने ठूलो चाहना सबै किसानमा हुन्छ। यो हर्षमा गाउँभरीका रमाइलो गर्ने मिठो मसिनो खाने गरिन्छ । वर्षमा खेती गर्दा चिसो लाग्छ भनेर कुखुरा पालेर राखेके हुन्छ । यसरी धान राेपाइँ राेपाइँ मात्रै हाेइन काेइँचकाे लागि जीवनशैली पनि हाे ।
(लेखक काेइँच समुदायकाे पहिलाे महिला कवि हुन्)

–काःतिच

नाम्सि !
जब जब गाउँघर, जंगलभरि
सेतम्मे सेसेन्जरी फुलीरहेको देख्छु
तिम्रो सम्झनाले अत्ति नै उत्तेजित बनाउँछ ।

कुन्नि तिमीलाई
सम्झना आउँछ कि आउँदैन नाम्सि,
काइशि सिलमा दुमा जाग्दा
अन्जान निर्दोष तिम्रो नजरमा
लह लह हरिया मकैका बोटहरु
मभरि बयली खेलीरहेका त्यो दिनको ।

जब
बुल्फे पिदार गरेर
खरङ्गाले शाँदार देयि बोलाउँछ-

ओ ::: हो हो हो हो हो
दुमा होपो :::
ब्लुङ … ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु

ओ ::: हो हो हो हो हो
जात्ना होपो :::
ब्लुङ … ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु

ओ ::: हो हो हो हो हो
सारिङ होपो :::
ब्लुङ … ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु

ओ ::: हो हो हो हो हो
शारि फोे :::
ब्लुङ … ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु

ओ ::: हो हो हो हो हो
शाक्कार्पो :::
ब्लुङ … ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु

ओ ::: हो हो हो हो हो
तेल होपो :::
ब्लुङ … ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु ब्लु

अनि
दुमादुले, ग्लुदुल्माले
ग्येँकु फर्कार थोप्ला दिन्छन्-

ब्लुङ ब्लुङ ब्लुङ ब्लुब्लु ब्लु
ब्लुङ ब्लुङ ब्लुङ ब्लुब्लु ब्लु
ब्लुकुम ब्लुकुम ब्लु ब्लु
ब्लुकुम ब्लुकुम ब्लु ब्लु …

साँच्चिकै नाम्सि
झल्झली सम्झना आइरहन्छ
कञ्चन, स्वच्छ, सफा
निस्छल, निस्कपट, निस्चल
खुंखार तिम्रो संगीन हेराइले
अनयासै अघोषित हाम्रो
सेसेन्जरी माया अंकुराएको दिन ।
………………………………
काःत, खिँचिदेम्बा ४ ओखलढुंगा ।