All about Sunuwar

Stories

now browsing by category

Stories, कथा, लघुकथा

 

इँचिकाः कोइँच सासि मुक-दुम

-कोइँचबु काःतिच -उत्तम)

१. मुरु चोइ-ति

ङोइति एको सोर-लुमुदिमि माराइ मानाम-नाति । तेकोइ सिखि-गुरो, तास-ला, सोर-लु माबाअÞबामाता । केरा सि-सि ता-ता शेत-थि सारिङ खेसुमुसु ला ।  खेसुमुसु रागिमि इँअिा थुँमि थुङ बोता । मेको थुङमि ख्लिँख्लिर पोअÞतु । ख्लिँख्लिर काःथा काःथा मुद, तेम, पोम/हिम-दो दोर-दो, साया/ताया, सोम बोता । नेल-लि गिफाकाः दुम-शा सोत-लु इत-लुआ बानाबोता । मेको सोत-लु इत-लु/जोलापुँखिले मुकासुखिकासु बोता । मुकासुखिकासुला मुँलिलिँखि बोता । मुँलिलिँखिआ गे ताशा इँगिले ओ हो हो हो … देँशो साङ हाम-सो दुर-दा ग्लुःता । दुर-दा थुङला तारासारिङ-गि होपोमुकासि बोता । तारासारिङ-गिला थिसोच, थिसोचला फाइशि, फाइशिला ङालिताँखि, ङालिताँखिला चेरोमि, चेरोमिला गाल-शो, गाल-शोला मुक-बÞाकु, मुक-बÞाकुला निरि, निरिला सुबुअिÞसा होपोमुकासि बोता । मुँलिलिँखिके साँ थुङ बुइशि लाँ थाथा, लाल लाँ बुसा, केर लाँ हासा बानाबोत । थाथाला ताया सेँ, बुसाला थुँ, पोम/हिम-दो दोर-दो हासाल, थानालु बोत । इँगिमि होपोमुकासिमि सोत-लु इत-लुला तान-वालु बोइश-शा बुसामि हिम-दो दोर-दो प्लिँताउ । मोदे हिम-दोदोर-दो प्लिँसे नोले आम आँमिमिन खोर-मुदित-मु दुम-शा साँफिलिँफि बÞाक-राक जोल-ता । मेको साँफिलिँफि बाक-राकुमि सिँताखिसा वोल-शि पा बाअÞता । सिँताखिसाके सोदुइदु शिवोरला सोरि होर होर पा ब्लाता । ओँदे सोरिकालि इँगिमि आम जोअÞसदुम-सि प्लोइँतु । सोरिकालि क्याःता काः नु हिम-दो दोर-दो काःमि हिप-शिरेला गाअÞना गाअÞना पाशो ताशा इँगिमि कुयामोदियामोआ चिङ-गा तामतेमे । मिनु मेको सोरिकालि बुबोर पेबोर पुअÞचा दुम-ता । बुबोरपेबोरला सोरि इ-इमचिलि मिज-रि विम-रि मिराक, नारेच, बारेच, राँकोच खोदेँशो दुम-तेमे । इशि-काः थोचेकोम-थि साँफिलिँफि बÞाक-राकमि वोल-शि पा बाअÞता । तान-वालुनु मिज-रिबिम-रिपुकिमि आँमआँमिमि किमुमानु इशिकाः तायाताँखिन नुप-शा योल-ता । गिशिमि आमकेन राइच-चि पाचा सिखिगुरो दुम-ता ओँत-थिएरि ।

इशिका सिखिगुरोके यो राइचङाल-सि वाँमनिम पोम-दोकिम-दो सेल साँमा । इँगिमि मिज-रिबिम-रिकालि लेँसो-पाः आँम आँमिमि हिम-सि ग्याइँशिरेला पा राम-शिकिम-शि पामुशो ताशा मेकोआनकाः नापोथार पाचा आनिलासिरि नेः पाइश-शो सोअÞति चोल-चा दुम-ता । पोम सुर-चा मिनु साँफिलिँफि आँखा पा सुर-ना सुर-ना गाम-शा योल-ता । पोम सुर-मे नोले गिगि गिम-गिम सारिङ ताइँसाउ । मिनु होहो होर-होर मिज-रिबिम-रि राँकोचआ पोम-दो किम-दो तानाता किःमुशा दाम-मुम-तेमे । शेर-दालु, यार-दालु, यामालु, वाशेरेलु, गोर-मारेलुपुकि गार-शो सुबु/खादिमुदि/खारिङ रागि गाल-जोलमि जिश-शा ताइँसाउ । खादिमुदि, खारिङ रागि कालि बÞाक-राकुमि सेअÞबेर पा प्लाप-साला पाशो ताशा चेबारि, चेःसिबारि, चुकुबारि, बिन-दुबारि, लावाबारि फ्लिप-शा आम पाँतोस पार-मोसिरि/ताया/सायारिप-चि सेल-शा खारिङ ग्योम-तेक आथार-रिफार गेचा दुम-ता । सुबु रागिकालि साँफिलिँफिला ग्लुइना ग्लुइँना पाशो खेममिन कुयामो दियामोमि हाँगोकालि गिलतासे । मोदे कुयामोदियामोमि हाँगो गिल-शा आम पोःपे चेल-शो ताशा थुङला सारिङमि राँकोच रुमुहोपोआ ताउ बुइशि थाथा दुमा पारुहोपो सेल-चा दुम-ता मोपान सुसि/फाइश-शिआ तामि लाल बुसा ग्लुमा सुम-निमामा सेल-चा दुम-ता । पारुहोपो सुम-निमामाकालि कोबा सिखारि बायाबेदा यो सेल-चा दुम-ता आनिलासिरि नु पार-मोसिरिमि । पारुहोपो नु सुम-निमामाके कुयामो दियामो नु राम-शि दुम-ता । मोदे राम-शि पाम-सेनु ब्लाःशा खेरा पाम-तासे कुयामो दियामोकालि । मिनु ते ते कुयामो दियामो प्लोअÞना प्लोअÞन लासा मेकेरे केरा पा नादा दुम-ता तेकेरे पारुहोपो नु सुम-निमामामि हाअÞना हाअÞन योल-सा मेकेरे नाअÞति दुम-ता । Read More

मिम–सि

–कोइँच बु काःतिच
“एक”
सा–साना साँगुरो टेलिफोन बुथमा मानिसहरु फोन गरीरहेका छन् । साइबारमा बच्चाहरु भिडियो गेम खेलीरहेका छन् । बच्चाहरु एकले अर्कोलाई अह्राइरहेका देखिन्छन् । कोही टेबलमा बसेर एकापसमा कुरा गरिरहेकाछन् । कोही कम्प्युटरमा टाइप गर्ने काम गरिरहेका छन् । फोटोकपी गर्न आएका ग्राहकहरुको फोटोकपी गरि सकेर ग्राहकसँग फोटोकपीको पैसा लिएको कुराकानी गरेको परैबाट मुखको चाल र अन्य हाउभाउबाट अनुमान गर्न सकिन्छ ।
एक जना केटा मानिस आफ्नो हाकिमसँग इन्टरनेट कुराकानी गर्दै छ । कम्प्युटर स्क्रिनमा अक्षर देखिन्छ, “सर, पर्सि माघ १ गते, माघे संक्रान्ति । त्यस दिन कोइँचहरुले चेलीबेटीलाई पूजा गर्ने सामि पिदार चाड र उनीहरुको नयाँ वर्ष येले थोचे ५०७३ पर्छ । कोइँच गाउँबाट प्रत्यक्षा रिपोर्टिङ गर्दा हाम्रो लागि एक्सक्लुसिभ रिपोर्ट हुने थियो कसो गरौं ?”
कम्प्युटरको कि–बोर्डमा औंला चलाउँदै इन्टर कि थिचेको आवाज सुनिन्छ । कम्प्युटरको कि–बोर्डमा औंला चलाउँदै इन्टर गरेको आवाज नजीकबाट सुनिन्छ । उता रेडियो अफिसका हाकिमले जवाफ लेख्छन् ः “के त्यति इफेक्टिभ होला त ? धुमधामसँगै मनाउने गर्छन् ? कति ठूलो हुन्छ ?”
कम्प्युटरको कि–बोर्डमा औंला चलाउँदै इन्टर गरेको चर्को आवाज सुनिन्छ । कम्प्युटर स्क्रिनमा थप जानकारी दिएको अक्षरका लर्कन तनन तन्किएर गएको देखिन्छ ः “ठूलो भन्दा पनि सबै कोइँचले घरघरमा सामि पिदार, पारमो पिदार गर्छन् र गोठमा सबै जम्मा भएर चाइँपिदार अर्थात् गोठ धुप गर्छन् । नयाँ वर्षको उपलक्ष्यमा नाचगान सहित रमाइलो गर्छन । हालि खेल्छन् । अति रमाइलो गर्छन् । यसको प्रत्यक्ष प्रसारण गर्दा सबैको लागि नौलो हुन्छ सर ।”
उताबाट कम्प्युटर स्क्रिनमा जवाफी अक्षर निस्किन्छ ः “हवस् त गर्नु नि । दिउँसोको समयमा । पाँच मिनेटले पुग्छ ?”
“पाँच मिनेट नै भए पनि ठीक छ सर ।”
“ल हुन्छ ।”
“हुन्छ, सर ।”
नेपथ्यको पात्रको च्याटिङ टाइपमा कि–बोर्डको आवाज आउँछ । हाकिमले हुन्छ भन्छ । हुन्छ लेखेर औंलाले कि–बोर्डमा इन्टर कि थिच्छ केटोले ।

“दुई”
सागुन कम्युनिकेसन सेन्टर, मन्थलीमा सागुन र बार्मन आ–आफ्नो कम्प्युटरमा व्यस्त छन् । सरेर हातको गति सँगै टेबुलको फन्कालाई फनक्क घुमाएर पछाडि सरेर अडिन्छ ।
सागुन (खुशीको मुद्रमा आफ्नो टेबुलमा रहेको कम्प्युटरको डेक्सटपबाट बर्मनपट्टि फर्कदै) उसको साथी वर्मनलाई भन्छ, “ओइ, माघे सक्रातिमा कोइँच गाउँ घुम्न निस्कीने होइन ?”
बर्मन जवाफ फर्काउँछ, “काँ ? तेरो गाउँ ? … कति पाइन्छ नि ?”
सागुन, “के कति पाइँन्छ ? … कोइँच गाउँ हो, कोइँच गाउँ । हिँड्न न । कस्तो चाहिन्छ ।” सागुन आफ्नो कम्प्युटरतर्फ फर्कन्छ ।
बर्मन ः “यो जागिर खाएदेखि आफ्नो घरमा एक वर्ष पनि माघे सङ्काराइ मानेको छैन । कोइँच गाउँमा मनाउनौ त ? तर … दरो जान्छ नि मगरको त ।” हातको चालले देखाउँछ । बर्मन पनि आफ्नो काम गर्न कम्प्युटर मै घोनिछ ।
“पहिला त जान्छु मात्र भन न ।”
“ल डान।”

“तीन”

आँखाले भएसम्म धेरै उता टाढा विभिन्न डाँडा काँडा देखिँदै छ । डाँडाकाँडा लमातन्न बगेको तामाकोशीको दाहिने किनारमा मन्थली उपत्यका छ । जुन रामेछाप जिल्लाको सदरमुकाम भएको हुँदा विस्तारै शहरकिरणमा उन्मुख हुँदै गरेको अनुभूति गर्न सकिन्छ । करिव दिनको १२ः०० बजेको समय छ । बाहिरी बजारमा चहलपहल बढेको छ । मन्थली बजारको चोक र गल्लीहरु आँखाबाट चिप्लिँदै जान्छन् । जिल्लाको सदरमुकाम भएको हुँदा सरकारी कार्यालय त देख्न सकिने नै भयो । बसपर्क नजिकै सुनुवार सेवा समाजको कार्यालय पनि देखिन्छ । तीनै सुनुवार सेवा समाजको कार्यालय विभिन्न सरकारी, गैर सरकारी र निजी घरहरुका वीचमा एक घरमा सागुन कम्युनिकेसन सेन्टर, मन्थली, रामेछाप भन्ने एक कम्युनिकेसन पसल आँखा अगाडि टक्क अडिन्छ । दुई जना केटा मान्छे झोला बोकेर बाहिर निस्कन्छन् । जाडोको समय बाक्लो लुगा लगाएका छन् ।
‘ल है ल हिड्नै लाग्यो, तामाकोशी–तामाकोशी, चरिकोट’ भन्दै नेपथ्यमा खालासी कराइरहेको छ । ‘ए दाइ जाने हो ?’ अर्को मानिसलाई उता फर्केर सोधिरहेको छ । ‘ खलासीले पछाडि फर्किँदा आफु नजीकै आएको ती दुई जना ठिटा सागुन र बर्मनलाई देख्छ र ‘चाढौं चाढौं सिट खाली छ’ बस चढाउँछ ।

“चार”
पर टाढा घना जंगल । सुनसान वातावरण । घाम विस्तारै डुब्न लागिरहेको छ । विस्तारै दुरुङ दुरुङ केही खनीरहेको आवाज नजीकबाट सुनिन्छ । सानो वन तरुलको लहरोको देखिन्छ रुखमा बेरिएको छ । रुखको लहरालाई पच्छाउँदै सेरेम त्यसको जरामा पुग्छे । बनतरुलको बोटलाई राम्ररी सफा गरेर हेर्छे । सुक्नलागेको बनतरुलको बोटमा टुसा आउन लागेको हुन्छ । बोटलाई जोगाएर त्यसको एक मुठेल तलबाट बनतरुल खन्न शुरु गर्छे । अर्को रुखको फेदमा सिर–मि बनतरुल खनिसकेर खाल्डो पुरीरहेकी छे । छेउमा खनिसकेको तरुल छ । कोइँच संस्कार–संस्कृतिमा बनतरुल खनीसके पछि खाडल पुर्नु पर्छ । खाडल पुरिएन भने कहिल्यै पनि ऋणले छाड्दैन अर्थात् त्यो खाल्डो जहिलेसम्म आँपैंm पुरिँदैन ऋणबाट मुक्त हुन सकिँदैन भन्ने जनविश्वास छ । Read More

रमिता

–कोइँचबु काःतिच
एक जना जान्ने मान्ने गान्ने कोइँच बन्न नसकेको सुनुवार । भुइँमा एक वचन खस्न दिँदैन । एक दिन एक जना बाहुनले उसलाई भने छ, हौ मुखिया जि, यस्तो जान्ने मान्ने गान्ने मान्छे के त्यसै डुकु लट्ठाक बस्नु भएको ? आउनोहोस् सँगै काम गरौं ।
अझसम्म कोइँचहरुले उसलाई माया गरेर अग्रज मानीरहेका थिए । मञ्च दिएकै थिए र उ ठूला ठूला कुरा गरेर त्यही मञ्चबाट आयोजकलाई नै गाली गरेर हैरान पाथ्र्यो । कोइँचको भाषा संस्कृतिको ठेकेदार सम्झन्थ्यो । पाँच पाँच मिनेटमा प्रत्येक शब्दको पर्यावाची शब्द जन्माउँथ्यो । साँच्चिकै उ माहिर विद्वान थियो ।
एक दिन कोइँच युवाहरुले ति विद्वान महोदयलाई काठमाडौंमा बाहुनको धोति स्याहार्दै गरेको भेटे छन् । शायद बाहुनको कुराले चाँडै राज्यको मालिक बन्ने सपना देखेछन् क्यारे ति विद्वान महोदयले । व्यक्तिगत स्वार्थमा ती विद्वान महोदयले आप्mनो पहिचानलाई बाहुनको हजुरीमा खुसुक्क चढाएको देख्दा कोइँच युवाहरु उद्देलित भएको देखियो । प्रत्येक कोइँच पहिचानको अभियान जान्ने मान्ने गान्नेहरुले आफुलाई सिँडी चढ्ने भरेङ बनाएको देख्दा औधि मुर्मुरिएर उचाक्ली चौ उठाए । र, उनीहरु स्खलित सपना पोको पारेर कालो इतिहासको पात्रको चरित्र विश्लेषण गर्न लागीरहेको देखियो । तिनै विद्वान महोदय जस्ताका धेरै विद्वानहरुको सूची भ्याई नभ्याई तयार गरीरहेको देखियो । गुजिल्टीएर लागीपरेका ती युवाहरुको सपना अव के हुन्छ ? के निस्कर्ष निकाल्छन् कुन्नि ? सोच्दै सोच्दै म भने रमिता हेरीरहेको छु ती अग्रगामी युवाहरुको, उग्रावादी, र प्रतिगामीहरुको हर्कत ।

बाँदो (कथा)

–कोइँचबु काःतिच
आगो बली रहेको छ । अगेनामा रक्सी पारिँदै छ । तोअशिलको भाउजु मिकुन बाटाबाट पानी फाल्दैछिन् । तोअÞशिल विरामी भएको तीन दिन भइसकेको छ । उ ओच्छ्यानमा पल्टीरहेको छ । जोखना हेर्न काँसाको थालमा तोअÞशिलको आमा, क्लेम्लीले अक्षेता दालसोर पोइँबोलाई दिन्छिन् । तोअÞशिल खुइ गर्दै भित्तामा सिरानीको अडेश लागेर यि सबै गतिविधि हेरीरहेको छ । उसको ओच्छ्यानको छेउमै एलोपेथिक औषधि, पानीको भाँडा छन् ।
दालसोर, तीन औंलाले अक्षेता च्यापेर थालमा राख्छ । सुइ सुइ सुसेला हल्दै चिङ–गा हेर्दै जान्छ ।
ला ला केटाको ग्रह बलियो भएर मात्र हो भाउजु, नभए त चानचुने मान्छे खप्दैनन् त । अलि साह्रो गाहे नै भएको रहेछ । टाउको हल्लाउँदै दालसोरको आमा क्लेम–लिलाई बताउँछ । ला भाउजु मेसेल्मीलाई बाँदो उठाएर पिदार गर्नुपर्छ । अलि खर्च र दुःख त हुन्छ । तर डराउनु पर्दैन । निको हुन्छ ।
क्लेम–लिले कोदो, रातो सेतो ध्वजापतका, भेटी ल्याएर राख्छिन् । दालसोरले तोअÞशिललाई यताउता मन्साउँछ । र, चामल, बेसार मोलेर खुवाउँछ । अनि तीन महिनाभित्र पिदार गर्ने वाचा बन्धन गर्दै मेसेल–मिको बाँदो उठाउँदै बाँधो बाल बच्चा र अन्य जातिले छुन नसक्ने गरी दलिनमा झुण्डाउँछ दलसोरले । बाँदो उठाएपछि साँच्चिकै चमात्कारिक रुपले तोअÞशिलको विमारमा परिवर्तन र क्रमशः सुधार हुँदै आउँछ । उ पहिलेको जस्तै गाउँभरको हरेका कार्यक्रममा संलग्न हुन पुग्छ । Read More

रिमाचोमा 

स्थान ( बैठक कोठा ), समयः दिउसो , पात्रहरूः तोसिल , नम्सीफु , सेवल
तोसिल सोफामा आरामले बस्दै ष्याँदर सीलको भिडियो अन गर्न थाल्छ । उनकी श्रीमती नम्सीफु रंगीचंगी धागो सुल्झाउदै फेनेरेल्फ बुन्नमा व्यस्त छिन १ ढ्याम्म ,ढ्याम्म ,ढ्याम्म ।।।झ्याकुम ,झ्याकुम झ्याकुम ।।। ढोल र झ्याम्टाको ताल र धुनले नम्सीफुको ध्यानभंग हुन्छ ।
नम्सी – जब आफ्नो जरी (चाड ) आउछ तब हामि जस्तै बिदेशमा बस्नेहरु नोस्टाल्जिक हुन् पुग्छन भन्थे ! हो बामेबात आन बाबु, उसमाथि पनि आफ्नो रिमाचोमा जतिको प्यारो अरु हुने सक्दैन १ बरु छोरा छोरीहरुसँगै बसेर हेर्दा राम्रो हुने थियोकि बुढो ?
तोसिल – हेरुम्लानी फेरि पनि के भो र ! आफ्नो गाउघर तिर श्यांदर आउदा मैनाभर ढोल सिल गर्दै गाउ घुमिन्थ्यो रे उइले ! अब ऐले हामि अडियो सुन्दै भिडियो हेर्दै मैना बिताम्ला ! तिमि बरु त्यो झल्लरि मल्लारी छाडी देउ । ढोल र झ्याम्टाको ताल धुन खुबै मिलेको छ । आऊ बरु नाचौँ बुढी बुढा१ यो घ्याप्पे पेट पनि हलुङ्गो होलाकी कतै !(नाम्सिको हात तान्दै) ।
नम्सी – होइना अब श्यादर आउदै छ फेनेरेल्फा लगाउनु पर्दैन तिमि बुढालाई रु फुर्का सबै चुट्टेको रछ र यसो बल्ल तल्ल मौका मिलाई गास्दैछु कहा नाची बस्न पाउछु म १ एकछिन पछि सबैलाई भोक लाग्छ भन्सेरी बन्ने पर्यो ! आफु भरखर थाकेर आकोछु कामबाट कुन जागरले नाचौ अब ! उ सेवाल आयो, अब बाबु छोरा नाच ! मलाइ आफ्नो काम गर्न देउ (बैठक कोठामा सेवलको प्रबेस)
सेवाल –आज बाबा हजुरको काम छैन (सिधै बाउतिर प्रश्न गर्छ)
तोसिल- किन हौ, मेरो खाली कामै मात्र भइरहोस् भन्छौ जस्तो छ नि तिमरले रु म बुढो गोरु हु तर हलो तान्नुमा अझै तिमरलाई पछि राख्छु ल रु किरातीको छोरो पो हु बाबै ! अनि खै त् तेरो लोबम (सोफामा बस्दै)
सेवाल – त्यसो भनेको हैन बाबा ! प्राय हजुरको कामै हुन्छ । आज यसरी घरमा रमाइलो गर्दै बस्नु भएको देख्दा खुसी लाग्यो ,मेरो इन्टेन्सन गलत थिएन ! हजुर आफूले नेगेटिभ लिनुहुन्छ भने हामीले के नै भन्न सक्छौ र रु मिम्सिमा त काममा गाकिछे आज उनको लेट सिफ्ट हो राति अबेर मात्र घर फर्किन्छे !अनि चण्डी हेर्नु भएको रछ्नी त्यै भएर बाबालाई जोस चलेको जस्तो छ डान्स गर्नलाई ! चण्डी डान्स क्या फनि लाग्छ !(हास्दै)
तोसिल- सेवाल ,आजदेखि चण्डी भन्न बन्द गर श्यादर भन्न सिक श्यादर ! ल योश्यादर भिडियो पछी हेरम्ला ऐलेलाइ भने बसेर बात नै मार्नु जरुरि लाग्यो ! कुराको प्रसंगमा उठेको बिषय बस्तुलाई ठिक समयमा क्लियर कट गर्नु बेस्ट हुन्छ ! ममी ल तिमि पनि साथ् देउ है मलाइ ! ल आइजा बस छोरा बाउको छेउमा ! अब छोरीलाइ भने उनको हाम्रो फुर्सद मिल्दा बताम्ला ! ( छेउमा छोरालाई सबाउदै)
तोसिल- आज छुट्टि हो मेरो कति मात्र ओभर टाइम गर्नु । शरीरलाई पनि आराम दिनुप¥यो नि ।खासमा त् नाइट डिउटी थियो मैले अफ लिए ! आज साँझ ढोल सिलको प्राक्टिस गर्ने सल्ला भाकोछ ! अनि तँ आज दिनैभरि घरैमा छस् रु सुतेर बसिस् ?
सेवाल- रातभरि काम गरेर बिहान ६ बजे त आएर सुतेको हो नि म पनि । आज अलि छिट्टै उठेको युनिको एसाइनमेन्ट गर्न । त्यही गर्दै बसेको थिएँ । तपाइले चण्डीको भिडियो लगाउनु भएछ । ढोल झ्याम्टाको धुनले मलाई पनि बसेको ठाउबाट उठाएरै छाड्यो ।
तोसिल – ल हेरन चण्डी भन्यो फेरि ! हामी किराँतीहरुको विशेष पर्व उधौली र उभौलीलाई ,हाम्रो कोइंच सुनुवार भाषामा श्यांदर जरी भन्छौ ! राइहरुले साकेला ,लिम्बुहरुले सिसेक्पा र अन्य किरातीहरुले आ आफ्नो जातीय भाषामा बिभिन्न नामले आफ्नो रिमाचोमा झल्काउने नामबाट उभौली उधौली मान्छन ! चण्डी शब्द हिन्दु संस्कृति बाट आएको हो खास गरि हाम्रो जिजु किकि पिकिहरुको पालोमा ! यहि चण्डी शब्दले हाम्रो रिमाचोमा झल्काउने जरीको श्यांदर नाम ओझेलमा परेको हो १ यो थाहा भएदेखि गाउ देखि ठाउ सम्म आफ्नो मौलिक रिमाचोमा झल्काउने चाड पर्वलाई आफ्नै जातीय बोलीमा पुकार गर्ने अभियान चलेको छ १ पिता पुर्खाहरुले आदिम काल देखि मानि आएको र भनि आएको संस्कृतिलाइ रिति थितिलाई संरक्षण र सम्बर्धन गर्नु हाम्रो ठुलो दायित्व हो छोरा बुझी राख्नु तिमीले
नाम्सिफू – अब यसले बुज्ला र यस्तो कुरा रु अलि अंग्रेजी भाषामा भान्दिदा प्रष्ट हुन्छ होला १
तोसिल – गलत १ एकदम गलत ११ आफ्नो बारेमा बुझाउनु पर्दा आफ्नै भाषामा बुझाउनु राम्रो कुरा हो नाकी अरुको भाषामा १ त्यै भएर तिमि हामीले आफ्नो छोरा छोरीलाई घर भित्र आफ्नै नेपाली भाषा नै सिकाएको हैन र रु अझ हामीले त् आफ्नो मातृ भाषा कोइच लो सुनुवार भाषा पनि बोल्न सिकाउनु पर्छ र आफुले पनि बोल्नु पर्छ १ भाषा र संस्कृति रहे सम्म हरेक मानिसको आफ्नो जातीय र राष्ट्रिय पहिचान रहन्छ १ जब भाषा र संस्कृतिको अवसान हुन्छ तब मान्छेको पहिचान र अस्तित्व समाप्त हुन्छ १ हामि जुनसुकै देशमा जुन उद्देश्यले बसोबास गर्न पुगे पनि नेपाली नै भएर बाँच्ने छौ ,कोइंच सुनुवार नै रहने छौ ! बुजिस छोरा तैले  ( सेवाल तिर हेर्दै )
सेवल – बाबा ,ममि म राम्रो संग बुझ्न सक्छु आफ्नो राज्यको भाषा तर आफ्नो सुनुवार भाषा कोइंच लो भने सिक्ने तरखरमा छु ! अनलाइनबाट कोइंच लो र सुनुवार भाषा सिक्ने चाँजो मिलाउदैछु कातिच सरसंग ! घर भित्र हजुरहरु प्राय नेपालीमा बोल्नु हुन्छ ! हामीलाई सिक्ने मौका मिलेको छैन १ अनि ममि ,मेरो समकालीन साथीहरु सबलाई यो युकेको हावाले छोको छैन १जसको बाबु आमा हजुरहरु जस्तै बिचार धाराका छन् उहाहरुको छोरा छोरीले आफ्नो देश र आफ्नो बारेमा सरोकार राख्ने कुराहरु आफ्नै भाषामा सुन्न र भन्न रुचाउछन १ अनि ममि एउटा कुरा थप्छु म , मानिसलाई उसले बुझ्ने भाषामा भन्दा उसको दिमाखमा छुन्छ र उसको आफ्नै भाषामा भन्दा सिधै उसको मुटुमा छुन्छ १आमा तिर हेर्दै भावुक बन्दै०म अंग्रेजी भाषा राम्रो संग बुझ्छु तर यसले मेरो दिमाग सम्म मात्र छुन्छ भने नेपाली र कोइंच लोमा ,मेरो आफ्नो भाषामा भनेको कुराले मुटुमा सिधै मुटुमा छुन्छ १
तोसिल – स्याब्बास छोरा १ बल्ल अब चाइ केटो सप्रेछ १ यति भए पछि त् बाउ बाजेको नाक थाम्ने छ बुढी हाम्रो हिरोले १ अनि अघि तैले श्यादर सिल्लाई किन फनि लाग्छ भनेको हा रु
सेवल – बाबा ,त्यो चाइ मैले सत्य भनेको हो है १ अब गाउ घरमा यस्तो हुन्छ उस्तो हुन्छ भन्नु हुन्छ तर हामीले देख्न पाएका छैनौ १ शहरतिर जन्मी हुर्कियो १ स्कुलमा खालि दशैँ, तिहार,तीज आदि हिन्दु पर्वको बारेमा पढियो र नेपाल देखि विदेश जहा बसे पनि नेपालीहरुको मुख्य चाड पर्वमा दशैँ ,तिहार र तिजको मात्र चर्चा भएको देखिन्छ १ अनि मिडियाबाट पनि दशैँ तिज जसरि श्यादर ,साकेला ,लोसार ,जितिया तपाइहरुले भन्नु भए जस्तै बिभिन्न जात जातिहारुको चाड पर्वको बारेमा चर्चा नै हुदैन त् जति हुनु पर्नेहो १ अब यस्तोमा यदाकदा कलरफुल लुगा गहनामा ड्रम बजाउदै बुरुक बुरुक उफ्रेर नाचेको देख्दा फनि लाग्दैन त् १(हास्दै )
नम्सी – सिसि पाउ १ आफ्नो रिति परम्परालाई त्यसरी हाँसोमा उदाउनु हुन्छ रु अब त्यै दशैँ र तिज जस्तो एकल भाषा धर्म संस्कृतिको पहिचान दिने पर्वको मात्र चर्चा मिडियाले गरे पछी, समाजमा लादे पछी अन्य धर्म संस्कृतिका पर्वहरु ओझेलमा परेका हुन् र पारिएका हुन् भनेर त अघि नै तिम्रो बाबाले भनि सक्नु भयोनी १ यी सब राजनीतिक चलखेलका कुरा हुन् र राज्य सत्ता एकात्मक्बादीहरुको पन्जामा फसेको हुनाले हामि जस्तो आदिबासीहरुको पहिचानहरु ,अधिकारहरु धमिलियेका हुन् र खोसिएका हुन् १ तिम्रो बाबा ,बाजे ,बराजुहारु लाहुरे भर्तिहुनु ,बाजेहरूले किताव छुन नपाउनु ,हामि आफ्नो धर्म संस्कृति खुलेर मान्न नपाउनु ,भाषा बोल्दा जंगली भनि माग्नु र बोल्नबाट बन्चित हुन् ,जबर्जस्ति हिन्दुकरण गरेर हाम्रो अस्तित्वलाई मास्न खोज्नु आदि जस्ता प्रसस्तै कारणहरु छन् आफ्नै देश भित्र हामि जस्तो मुल्बासिहरुले भोगेका पीडाहरु १ अन्याय र विभेदका दलदलमा छन् हाम्रै आफ्नाहरू अझै आफ्नो देशमा आफ्नो अपनत्व महसुस गर्न नपाएर १
तोसिल – आजको समयमा हामीले राजनीतिक बिषय माथि अपडेट हुन् त् अत्यन्त जरुरि छ १ जसको कारणले हामि धेरै पछि परेका छौ र आफ्नै राज्यमा ,आदिम कालदेखि रजगज गरि आएका हामि ,फिरन्तेहरुबाट शोसित दमित हुदै हुदै आज दोस्रो दर्जाको नागरिक बनेका छौ १ हाम्रो भाषा ,धर्म , संस्कार ,भूगोल खोसिएर नाङ्गो अवस्थामा छौ र यो हाड र छाला मात्र दिन बाकि रहेको अवस्थामा चेत जगाउन नसके अगाडी अन्धकार मात्र रहने छ १ भै गो अब यो बिषयलाई मोडौ अर्को दिन बिस्तारै छलफल गर्दै गरम्ला १ एलेलाई हाम्री आउना लागेको श्यांदर पिदारको बारेमा छलफल गरम १
सेवाल – कुरा अब प्रष्ट भयो अलिकति भए पनि १ जे होस् म यसलाई गहिराइमा बुझ्न चाहान्छु १ आखिर किन यस्तो पक्षपात एकाइ देशको नागरिक हरु माथि भनेर सोच्ने त् गर्थे म १कुरा त् पोल्टिकल के भन्छ राजनीतिले पो ठुलो भूमिका खेलेको रहेछ १ म यसलाई आजको दिनबाट अध्यन गर्न थाल्नेछु १ ल बताउनुस बाबा ममी श्यादर लाइ उधौली अनि उभौली किन भनेको हो ?
नाम्सिफू – ल बाउ छोरा मजाले श्यादरको गनथन गर म चाइ खाजा बनाउन जान्छु बरु के खाने रु
तोसिल – युकेको चिसोमा फाल्गी खाना पाए मज्जा आउने थियो आफ्नै गाउको याद गर्दै नत्र नया पाकेको अन्नको जाइतुइ बनाउन शयादर जरिमा खाना मिल्ने १(हास्दै जिस्केको भावमा ) Read More

सुशुप्त कथा

कोइँचबु काःतिच (उत्तम)
आज विहान आचानक नयाँ बानेश्वरमा दुर्गासँग भेट भयो । छोराको स्कूलमा हिडेकी रहिछे साथीहरुसँग । नाम त उसको दुर्गादेवी भट्टर्राई हो । तर म उसलाई दुर्गा भन्न रुचाउँछु ।
‘मामे मेरे मेरे बाप-फो । मादुक हाइ दे इँकालि’ भन्दै गोरु हकार्दा ‘होइन ऐ ! चेरेहाम्सो, त्रि्रो गाईगोरुले कहिलेदेखि ‘तेरे मेरे तेरे मेरे’ भन्ने हिन्दी बोल्न थाले हँ ?’ खितिती खित्का छाडेर जिस्किन्थी । उनी अघि-अघि दौडिन्थी । म पछि पछि लघार्थेँ ।
उनी बाहुन्नी भए पनि हामी कोइँच भाषामै बातचित गर्थ्यौं । मिल्ने साथी, दवाँले थियौं । सँगै स्कूल जन्थ्यौं । सँगै गाई गोरु, भैंसी चराउँथ्यौं । उनी बाहुन्नी । म कोइँच । हामीमा जातभातको कुनै मतल थिएन । भर्खरै चौंध-पन्ध्र वर्षी कल्कलाउँदी दुर्गा डिट्ठीनी बजैको एक्ली छोरी थिइन् । डिट्ठा बाजेको काम जिल्ला सदरमुकाम थियो । त्यसैले छोरालाई भने आफुसँगै राखेर जिल्लाको राम्रो नाम चलेको स्कूलमा पढाउनु भएको थियो । Read More

कोङ कोरोरो फोलफोल

कोइँचबु का:तिअ्च (उत्तम)

उहिले उहिलेको कुरा हो । त्यतिबेला मानिसहरुले लुगा लगाउने चलन थिएन । रुखका झ्याउ बोक्रा र पात लहरालाई नै लुगा बनाएर लगाउने चलन थियो । जंगलमा शिकार गर्ने, जंगली फलफुल, जंगली अन्न, कन्दमूल खोजेर खाने गर्दथे । त्यतिवेला खानेकुरा पकाउने चलन पनि कमै थियो र अहिलेको जस्तो हात हतियार पनि थिएन । पशुपंक्षीहरुलाई पाशामा पारी मार्थे । त्यस्ता पशुका माशुहरु पोलेर खाने गर्थे ।
मानिसहरुको वस्ती पनि थिएन । झुण्ड झुण्ड बनेर बस्ने चलन थियो । बेला बेलामा एक झुण्डा र अर्को झुण्डा वीच झगडा भई नै रहन्थ्यो । यस्तो अवस्थामा कति जोडा जोडीहरु छुट्थे । कति जोडा जोडीहरु मारिन्थे । कति मानिसहरु भाग्नेक्रममा हराउँथे । कति अपहरित हुन्थे । कति बालबच्चाहरु जंगलमा छुट्थे । Read More