Articles

विहानै हिड्नेबेला फोन आयो । उठाएँ । मंगलवार हिड्न लागेको ? – उताबाट जानकारी आयो । अँ – उतरा दिएँ । विहानै खाना पाक्यो । दिदी, दाजु र भाउजुले राम्ररी जानु, भीरको बाटो छ – सुझाउनु भो । म लुखुर लुखुर आफ्नो बाटो लागेँ नौ बजेतिर । स्वर विज्ञानमा विश्वास गर्छु । त्यसैले कुनै साइत हेर्ने चलन छैन हिड्दा । त्यसैले नाकका प्वाल छामेर कुन नाकबाट सास चलेको छ याद गरेँ । दाहिने सास चलेको रहेछ तर देब्रे खुट्टा ढोकाबाट अगाडि सारीसकेको रहेछु । त्यस्तैमा बाटो लागेँ ।
उत्तर दिशा भएर घरबाट निस्केको म घर आगाँनबाट दक्षिणतिर लागेँ । मनिषाले काठमाडौंमा सामान लैजान भनेको हुँदा फोन लगाएँ । लागेना । उत्तमलाई फोन लगाएँ । त्यता पनि फोन स्वीच अफ रहेछ । सेल्पु हुँदै क्लुपा, तोषिपा भीर हुँदै गोठ डाँडाबाट चोकति पुल तरेर सेनी उकालो चढ्दै थिएँ । एक्लै उकालै उकालो । भीरको बाटो कटेर जंगलै जंगल । सुनसान, अनकण्टर । सेनी पाउरहाउस हुँदै माथि पुरानो घर कटेर जंगलमा हिड्दै थिएँ । अचानक पछाडि उता माप्रा भीरतिर ट्याक्टरले ढुंगा बोकेर आए जस्तो आवाज आयो । के करायो ? अचम्मले पछाडि फर्केर हेरेँ । अलि घोरिएर हेरेँ । आवाज नजिकीँदै आयो । यस्तो जंगलमा पनि के करायो यसरी भन्ने लाग्यो । त्यो आवाज झन् झन चर्किँदै मतिर आयो । हेर्दा हेर्दै परबाट भुइँ नै थर्काएर मतिर आएको प्रष्ट देखेँ । ल, के पो आयो, यो जंगल वीचमा मन झस्केर त्रसित बने । भूत हो कि न त कुनै अकल्पनीय जनवार के हो के हो अनेक तर्कना मनमा एकैचोटी उम्रिन पाउँदा नपाउँदै म उभिएको भूइँ नै हल्लिन थाल्यो । त्यसपछि मात्र मलाई यो भुइँचालो हो भन्ने याद भयो । रुख सबै हल्लियो । माथिबाट गोली बर्षे जस्तै ढुंगा बर्षिना थाले । त्यतिबेला मलाई कतै भाग्ने आँट आएन । अब ढुंगाले किचेर मर्ने भएँ भन्ने मात्र मनमा उब्ज्यो । म उभिएको ठाउँ सहित पहिरो गयो भन्ने लाग्यो । म ट्वाँ परेर उँभो मात्र हेरिरहेँ । मुखबाट राम राम भन्ने शब्द अप्रत्यासित फुस्के छ । ढुंगा मेरो सिधा आयो भने छलिन्छु भन्ने होस चाहिँ रह्यो । तर यताउता सर्ने आँट आएन । हेर्दाहेर्दै घरै जत्रो ढुंगा मेरो दाहिने बज्रेर उँधो चोकतितिर गयो । विस्तारै भूइँको कम्पन कम भयो । ढुंगा माथिबाट झर्न रोकियो । अनि हस्याङ फस्याङ अगाडि उकालो तर पचेङ दौडिने कोशिस गरेँ । के सक्नु ? स्याँस्याँ र फ्याँ फ्याँ भएँ । आत्तासले मनमा जरोको नसा तीब्ररुपमा फैलियो । ख्लिनु फर्केर आउँछ भन्छन् गाउँमा । अवश्य पनि अर्को झड्काको भुइँचालो जान्छ भन्ने लागीरहेको थियो । बल्ला बल्ला सेनि पुच्छार, बेँबेर जाने दोबाटोको सल्ला डाँडा निस्केँ । अब भने बाँचे जस्तो लाग्यो । Read More

१२ गते वैशाखको धङ्धङी नमेटिँदै १३ गते फेरि भुइँचालोले नराम्ररी तर्सर्ााे । तर मलाई १२ गते जस्तो डर लागेना । भतिजो धनबहादुर सुनुवार -मिने सन्तेआ आप-फो) को असामयिक निधानको कारण जुठा बारी रहेको थियौं हामी गाउरोच काःतिच दाजुभाई । मस्टार सन्ते -सुनुवार सेवा समाज जिल्ला समिति ओखलढुंगाका सहसचिव) ले रेवतकुमार सुनुवारसँग फोन गर्दा हिजै थर्काएको सुनेको थिएँ । यसैले उनको घरमा हामी तिसुपका सबै दाजुभाई पुगेका थियौं । कुरीवालले विहानी खाना खाएका थिए । हामीले त्यही भात खाएका थियौं । आगाँनमा बसेर गफ गरीरहेको थियौं । अचानक भूइँ हल्लिना थाल्यो । सबै भागे । कोही भात खाँदा खाँदैको थाल बोकेर भागे । म भने घरभित्र भएका कुरिवाल र अरु मान्छेलाई बाहिर निस्क भन्दै आगाँनमा उभिरहेँ । घरको धुरी मकैको झुत्ता हल्लिरहेकै थियो । एक क्षण आएको भुइँ कम्पाले मानिसलाई होसहावस नै गुम बनायो । सबैको मनमा त्यही भुइँकम्पाले त्रसित हुने गरी डेरा जमायो । जताततै त्यही हल्ला । १२ गते अलिअलि चर्केका कतिपय घर भत्कियो ।
भुइँकम्प आए पनि हामी घेवामै व्यस्त थियौं । कोइँच मुक्दुमानुसार भएको घेवा भएको हुँदा मलाई सबैले केरकार गरिरहेका थिए । अनि म भने हिन्दू धर्ममा गरुड पुराण सुनाए जस्तै कोइँच मुक्दुमबाट घेवा गर्दा मृत व्यक्तिको आत्मले कसरी मोक्षा, निर्वाण अर्थात् बुइश-शि लाँ प्राप्त गर्दछ सुनाइरहेको थिएँ । सानोतिनो भुइँचलोको झड्का आइरहेकै थियो । घेवा सक्यौं । सँगसँगै किरात चाड शाँदार पिदार पनि आइरहेको थियो । Read More

डर के हो ? यसपाली (२०७२ वैशाख १२ र २९) अनुभव भो । काठमाडौं छाडेको एक महिना नाघेको छ । अहिले काठमाडौंमा छु । भुइँचालो जाँदाको क्षण सम्झिँदा मृत्युको रापलाई नजिकबाट अनुभाव गरे जस्तै लाग्यो ।
होसमै बेहोसीपन
हामी (म, रेडियोकर्मी मोहन सुनुवार र ओखलढुंगा खिजी फलाटेका रेडियो प्रतिनिधि बुद्धि मुलिचा) रेडियोको विहानी सेवाको प्रसारण सकेर गुप्तेश्वर नुनथलामा खाना खाँदै थियौं । रेडियोकर्मी कविताले पस्केर दिएको खाना मैले खाइसकेको थिएँ । बुद्धि मुलिचाले खाँदै हुनुहुन्थ्यो । पहिलो पटकको झड्का मैले महसूश गर्दा मलाई के भयो ? भनेर छामे र अन्य साथीहरुलाई हेरेँ कसैले प्रतिक्रिया दिएनन् । त्यसैले चुपचाप रहेँ । दोश्रो पटकको झड्कामा सबैलाई हेरेँ । यो भुकम्प आएको हो भन्ने थाहा भो तर केही बोलिना । अरुलाई हेरेँ सबै सजग भएको देखेँ । तेस्रो पटकको झड्कामा भने मुख खोलेँ भुकम्प आयो क्या हो ? बुद्धि मुलिचाले खाना खाँदा खाँदै आँ भन्नु भो । हाइट् भित्र बस्नु हुँदैन, बाहिर निस्किनु पर्छ भनेर उठेँ । उठ्दा उठ्दै भुइचलोको चाल बढ्दै गयो । ढोकामा पुगेर एउटा खुट्टा बाहिरा (देब्रे) र एउटा ढोका भित्रै राखेर जुत्ता लगाउँदै थेँ । मलाई हुत्ताइरहेको महसूश भएको थियो । को को बाहिर निस्के कुनै वास्ता भएन । जुत्ता लगाउने धुनमा मात्र थिएँ । अचानाक गडेम्मा आवाज आयो । ढोका म माथि नै बज्रे जस्तो अनुभूति गरेँ । तत्पस्चात कुनै कुरा यादै भएन । एकैचोटि घरको आँगान कटेर मथिल्लो कान्ला चढ्न लाग्दा मात्र मेरो अगाडि रेडियोकर्मी कविता उक्लिँदै गरेको याद भयो र म त्यो कान्ला चढ्न खोज्दा कविताले छेके पछि मात्र फर्केर घर हेर्न होस आए छ । घर ठिङ्गा ठडिएको ठडियाइ थियो । तर छानाका सबै ढुंगा सरेका थिए । मेरा दुवै हातमा जुत्ता थिए । त्यस पछि मात्र मेरो होस खुल्यो । थुइय्या, आपत भनेको यही रहेछ । होसमै बेहोसीपन सवार भएको अनुभूति भयो । ल्यापटाप, रेकर्डर र अन्य सरसामानसहितको झोला भने घरभित्रै थियो । यसो अरुलाई हेर्छु । बुद्धि मुलिचा झोला बोकेर निस्किनु भए छ । नानीहरु सानु नानी बोकेर रोड, गराहरुमा उभिएका रहेछन् । मकैबारीभरि मानिसहरु कोदालो छाडेर दौडेका रहेछन् । कसैले सुसेली पारेर चिच्याइरहेका थिए भने घरको छानो ह्वाङ्ह्वाङ्ती थिए । घरको धुरी प्रायः ढलेका थिए । हावा हुरी अचम्मले चलेको थियो । रुखहरु हल्लीरहेकै थिए । पारी भिर (भुस्र्वा, झिँगामाली) गोरोरोङ आवाजसहित भत्कीरहेको थियो । उता रगनीको पोलथलीमा घर भत्केको हुनुपर्छ माटोको धुलो बुसुसु उडिरहेको थियो ।
त्यसपछि मात्र फोन गर्ने होस् आयो । र, मनमा त्रास् उमारेर घर (खिजी काती, ओखलढुंगा) दिदीलाई फोन गरेँ । फोन लाग्यो । तर उठेन । गंगा (जो नियामित स्वास्थ्य चेक अपको लागि सिरहाबाट काठमाडौंमा शुक्रवार विहान मात्र आएकी थिइन) लाई फोन गरेँ फोन उठेन । काठमाडौं, दिदीलाई फोन गरेँ गुह्यश्वरी चौरमा रहेको जानकारी पाएँ । उता पुनमलाई फोन गरेँ । फोन उठ्यो, खोइ यो के भएको हो यो … चिच्च्याएको आवाज आउँदा आउँदै सम्पर्क विच्छेद भयो । माइली (चुनचुन आम) लाई फोन लाग्यो । उठेन । अरु सबै घरका परिवारलाई फोन गरेँ । कसैको फोन लागेन । फोनले काम गर्न छाड्यो । भुइँचालोको झड्का आइ नै रहेको थियो । मनमा एक तमासले डरले डेरा जमायो ।
बुद्धि मुलिचा मात्र होइन भएभरका सबै मोबाइल समातेर आफन्तहरुलाई फोन लगाउन व्यस्त देखिन्थे । मेरो चाहिँ घर पक्का भत्क्यो, बुद्धि अनुमान लाउँदै थिए । कसैलाई फोन नलागे पछि म थकित भएर फोन गर्न छाडिसकेको थेँ । बुद्धिले मेरो सिडिएमए फोन मागेर गाउँमा फोन लगाए गंगारामलाई । उनले यहाँ त सबै सखाप भो । मान्छे चाहिँ बाँचियो । घर त केही पनि छैन भन्ने उतरा हामीले पनि सुन्यौ ।
फोनले काम गर्न छाड्यो । हामी (म र बुद्धि) पारी ओखलढुंगा हुइँकियौं बुज हुँदै । बुजमा घर भत्केरा मान्छे पुरिएर मरेको खबर पायौं । तर आफ्नै घरको खबर नपाएर छट्पटिएका हामी घरतिरको बाटो मात्र नापीरह्यौं । अरुको घर भत्केको देखेर आफ्नो घर कस्तो अवस्थामा छ भन्ने कुनै अनुमान लगाउन सकिरहेका थिएनौं । बुजको पुच्छारमा पुगेपछि हामी छुट्टियौं । जंगलै जंगल । एक्ला एक्लै । बुद्धि बेँबेर हुँदै सेनिबाट फलाटे लाग्यो । म भने बिल्ला हुँदै तोश्पाबाट खिजीकाति लागेँ । बाटो सबै फुटेका थिए । भिरबाट ढुंगा खसीरहेको थियो । त्रासैत्रासले घर लम्कीँदै जाँदा क्लुअपामा घरबाट दाजु साइलाको फोन आयो, कहाँ छस् ? म त क्लुअपामा छु घरमा कस्तो छ ? एकै सासमा प्रतिप्रश्न गरेँ । सबै परिवार ठिकै भएकोमा त ढुक्क भएँ तर गंगा अभैm सम्पर्क विहीन रहेकोमा चिन्तीत हुँदै एकहोरो हिडीरहेँ । बल्ल क्लुअपा बरुडाँडा कटेपछि माइलिलाई फोन लाग्यो । कहाँ हो ? के कस्तो छ ? सोधेँ । हामी सबै ठिक छौं रोडमा जम्मा भएर बसेका छौं दिदी पनि सँगै हुनुहुन्छ भन्ने जानकारी पाए पछि ढुक्का भएँ ।
डर, त्रासले गाँजेपछि होसमै बहोसीपनको भूत सवार हुनेरहेछ । भुइँचालोले भुइँ हल्लाएर ढुंगामाटो थिल्थिलो बनाउदा बनाउँदै पनि भीरको यात्रा बेहोसीमै कटिएछ । घर पुगेपछि मात्र होसको सास फेरियो । रेडियोमा बुद्ध पूर्णिमा, शाँदार पिदारको नौ दशवटा विज्ञापन थियो त्यो पनि बनाउने आँट आएन ।
== क्रमस:—

प्रतेक बर्ष मार्च आठ तारिखका दिन मनाइने अन्त्राष्ट्रिय नारी दिवस कुनै खुशियालीको उत्सव नभएर उत्पीडित महिलाहरुको लैगिक बिभेद बिरुद्धको आवाज हो संघर्ष हो । महिला सशक्तिकरणको अभियानलाई बिश्वब्यापी रुपमा बुलंध पारिदै, महान संकल्प र अठोटको साथ् निरन्तर जारि राखिने अनन्तकालिन महायात्रा हो । बिगत बर्षहरु जसरि यो बर्ष पनि “१०५ औ” अन्तराष्ट्रिय नारी दिवसलाइ मार्च आठको दिन संसार भरिका महिलाहरुले नारी दिवस मनाउदै छन् ! उसो त पुरै हप्ता नारी दिवस सप्ताहको रुपमा महिला अधिकार सम्बन्धि चर्चा परिचर्चा गरिदै मानिने प्रमुख महिला दिवस हो ।

प्रतेक नारी दिवसमा एउटा एउटा मुख्य बिषय (थिम) मा आधारित नाराहरु बनाइन्छ । प्रतेक देशले आ आफ्नै समसामयिक बिषयहरुलाई समाबेस गरि नाराहरु बनाउने गर्दछन । यो पटकको “१०५ औ) को नेपालको लागि राष्ट्रिय नारी दिवस नारा (राष्ट्रिय महिला आयोगबात् ) “लैगिक मैत्री संबिधान महिला हिंसाको निदान” रहेको छ । यी नाराहरुलाई नाराको रुपमा मात्र सिमित नराखेर कार्यात्मक रुपमा अगाडी बढाउनु सबै भन्दा महत्वपूर्ण रहन्छ । यसरि नारी चेतनासँग सम्बन्धित नाराहरु निर्माण भई.बिकासको यस अवस्थासम्म आइपुग्नुमा नारी जागरणको सिंगो इतिहास जोडिएको छ भन्नुमा कुनै अतियुक्ति नहोला ।

अन्तराष्ट्रिय नारी दिवसको इतिहासलाई फर्केर हेर्ने हो भने एक सय पांच बर्ष भन्दा पनि पुरानो प्रारम्भिक चरणको काल खण्डलाइ हामीले स्मरण गर्नु पर्ने हुन्छ । २९ फेब्रुअरि सन् १९०९ ताका जसको प्रथम अध्याय लेखिने काम सयुक्त राष्ट्र संघमा केहि सामाजिक ,जागरुक र चेतनशील महिलाहरुबाट थालनी भएको थियो । त्यसपछि सन् १९१० मा डेनमार्कको राजधानी कोपेनहेगनमा अन्त्राष्ट्रिय महिलाहरुको बृहत भेला भएको थियो । जसमा १७ वटा देशका १०० जना भन्दा बढी महिलाहरुको सहभागिता रहेको थियो । पुरुष सरह श्रमिक महिलाहरुले समान ज्याला र सुविधाहरु पाउनु पर्ने ,सदियौ देखि नारी माथि सामाजको नाममा ,धर्मको नाममा ,जाति र बर्गको नामा हुदै आइरहेको बिभिन्न खाले अन्याय ,अत्याचार ,शोषण ,दमन ,हिंसा जस्ता लैगिक र अमानबीय ब्यबहारहरु प्रति खुलेर संघर्षको यात्रालाई अघि बढाउने जस्ता महान कार्यको थालनी भएको थियो ति साहसिक महिलाहरुबाट । जसको फल स्वरुप लैगिक विभेद ,सामाजिक ,शैक्षिक ,राजनीतिक ,सांस्कृतिक ,आर्थिक जस्ता बिबिध क्षेत्रहरुमा भएको शोषण ,दमन र विभेदको बिरुद्धमा आवाज बुलान्दित गर्दै ,अन्तराष्ट्रिय स्तर सम्म प्रभाव जमाउन सफल भए ति नारी अग्रजहरु । सन् १९११ मा यस प्रकारको महिला जागृतिले बिभिन्न राष्ट्रमा पहिलो पटक अन्त्राष्ट्रिय नारी दिवस मनाउने क्रमको शुभारम्भ गराई छाड्यो । यहि क्रमलाई निरन्तरता दिदै रशियाका नारीहरुले १९१३ मा ८ मार्चको दिन नारी दिवस मनाए । यसै समय देखि सबै युरोपेली राष्ट्रका नारीहरुले सोहि दिन उक्त दिवसलाई मनाउन थाले महिला मुक्ति संघर्षको अभियानलाई अघाडी सारेर । सन् १९१७ ताका आइ पुग्दा रसियाका नारीहरुले विश्व युद्धको बिरुद्ध ,शान्तिको निम्ति ,रोटीको निम्ति ,प्रेमको निम्ति ,महिलाहरुको मत अधिकारको निम्ति ,तथा सबै क्षेत्रमा पुरुष समान हक अधिकार प्राप्तिको निम्ति मार्च आठकै दिन आवाजलाई झनै बुलान्दित पारेका थिय। जसको फल स्वरूप रसियाका नारीहरुले मत अहिकार सुनिश्चित गराउन सफल भएका थिए । यसरि नै सन् १९१७ देखि १९७६ सम्म मार्च आठले नारी दिवसको निरन्तरा पाई रह्यो l सन् १९७७ मा संयुक्त राष्ट्र संघले नारि दिवस मनाउने सबै राष्ट्रका प्रतिनिधिहरुलाई बोलाएर ,आठ मार्चकै दिन प्रतेक बर्ष अन्तराष्ट्रिय नारी दिवस मनाउने निर्णय गर्दै अधिकारिक रुपमा घोषणा गरेको थियो। त्यस पश्चात आठ मार्चमा मनाइने उक्त नारी दिवसले बिश्वब्यापी रुप लिदै आजको अवस्था सम्म आइ पुगेको हो। Read More

-कोइँचबु काःतिच
हिजोसम्म अरुकै वारेमा लेख्या थेँ, आज आफ्नै कुरा लेख्दै छु । हो, मैले अहिलेसम्म म र मेरो परिवार आमा, बुबा, दाजु, दिदी, भाई भतिजोको बारेमा लेखिन । लेखेँ त म कोइँच हुँ यसैले कोइँचकै हक अधिकारको वारेमा लेखेँ । धेरै साथीहरुको पीडामा अस्पतालको ढोकामा नारा जुलुस गर्न गाइयो । र, उनीहरुको क्षतिपूर्तिको लागि उप्रिmना पुगियो । जेउ, अस्पतालहरुले गर्ने लापरवाहीले कतिले ज्यान गुमाउनु परेका छन् त कतिले जिन्दगीभरि पीडा बोकेर बास्नु परेको छ । यसैले आज आफ्नै वारेमा लेख्न वाध्ये भएको छु । यस्तो घटना अरुको नदोहरिओस भन्नको खातिर ।
सुनुवार सेवा समाजको संस्थापक कोषाध्यक्ष टिकाराम मुलिचासँग एक पटक डाक्टरको अनावश्यक झमेलाको कुरा गर्दा उहाँको टाउको वा हातमा आएको समस्याका वारेमा (अहिले बिर्से) स्वास्थ्य परिक्षण गर्दा स्टुल टेस्ट गर्न भनेको हुँदा चिकित्सकसँग झगडा परेको अनुभव सुनाउनु भा थ्यो । अर्का सुनुवार सेवा समाजका अध्यक्ष लोकप्रिय सुनुवारले मेडीक्यर चावहिलमा आफ्नो जीवनसंगिनी तत्कालीन समयमा सुनुवार सेवा समाजकै पर्ूव उपाध्यक्ष सिर्जना सुनुवारको टाउकोको स्वास्थ्य परिक्षण गर्नेक्रममा उहाँको (लोकप्रिय सुनुवार) को एचआइभि परिक्षण गर्न लगाएको अनुभव बाँड्नु भएको थ्यो । मैले पनि त्यस्तै त्यस्तै अनुभव बटुल्नु परेउ ।
कुरा मेरो जीवनसंगिनी गंगा हेतामको स्वास्थ्य परिक्षणको हो । गत मंसिर २० गते मेरी भतिजी कृष्णकुमारी काःतिचको सिन्धुली सिर्थौली निवासी राकेश सोङनासँग काठमाडौंमा विवाह सम्पन्न भयो । सोही विवाहको लागि ओखलढुंगा काःतिचहरुको पुख्र्यौली थलो काःतबाट दिदी, दाजु, भाउजु आउनु भयो । उनी पनि सिरहाबाट काठमाडौं आइन । यसै क्रममा पशुपतिको जात्रा सितराको व्यापार भने जस्तै उनले आफ्नो निरन्तर स्वास्थ्य परिक्षण गर्ने क्रममा टेस्ट ट्युवबेबीका कारण चर्चामा आएका डा. भोला रिजालकोमा जचाउँन ओम हस्पिटलमा गइयो । उनलाई सिरहाबाट भोला रिजाललाई नै देखाउन उनका साथीहरुले सुझाएका रहेछन् । छिमेकी एक जना महिलालाई डा. भोला रिजालले हेरेपछि निको भएकी रहिछन् त्यही विश्वासले । Read More

-कोइँचबु काःतिच
२०५८ सालमा । औंलामा गन्न सकिन्थ्यो, नेपाल सरकारले फोल, शाँदारलाई राष्ट्रिय चाड घोषणा गर्दा शाँदार पिदार गर्ने र शाँदार सिल नाच्ने कोइँचहरु । पटक पटक लेखियो, दिनको दर्ुइ सय ज्याला दिएर शाँदार नाच्न कोइँच बन्न नसकेका सुनुवार जुटाउनु पथ्र्यो । त्यो पनि मै हुँ भन्ने हुने खाने र कोइँच बन्न नसकेका जागिरे सुनुवारहरु आउँदैनन् थे । तत्कालीन अवस्थामा गलैँचा मजदुर र निर्माण कार्यमा संलग्न कोइँचहरुलाई बटुल्नु पर्दा उनीहरुको दैनिक ज्यालाको मोल तिर्नु पथ्र्यो । कोइँच भेषभूषा त कसैले लगाउँदैन थे । यसो भनौं कोइँच भेषभूषा लगाउन लाज मान्थे पाखे, गवाँर र पिछडिएको मान्छेको दर्जा पाइने डर थियो ।
२०६६, ६७ सम्म नखीपोट, टुँडिखेलमा उभिनु वाध्येता नै थियो म लगायत, लोकप्रिय, अतीत मुखिया र अन्य साथीहरुलाई । कसैले ढोल बजाउन जान्दैन थिए त कसैले ढोल ताल जाने पनि देशवाली पारा निकाल्थे । अरुले कसरी मनोरञ्जन लिन्छ भन्दा पनि यसरी बजाउनु पर्छ भनेर देखाउने घमण्ड हुन्थ्यो र एकलकाँटे बन्ने चलन थियो । हुन त अझै पनि त्यो चलन यदाकदा छ । यसैले सबैले जान्ने सरल ताल र नाच्न मिल्ने ताल सामान्यीकरण गर्न जरुरी थियो । जो रहोसे र रमाइलो गर्न मन गर्थे उनीहरुलाई शाँदार गीत आउँदैन थ्यो । यसैले उनीहरुलाई शाँदारको कोइँच गीत गाउँन पनि आफु युवा पुस्ताहरुको वीचमा उप|mीनु पथ्र्यो । केटीहरु नाच्नु हुँदैन भन्ने हिन्दू धर्मको प्रभाव र चलन गाउँको शाँदारमा छ । यसैले संस्कृति विस्तारको लागि ढोल नबजाइ केटीहरुले कसरी नाच्ने भनेर नाचको चाल सिकाउन पनि आपै+m नाच्नु पथ्र्यो हौसाउन ।
दिखासिखी गर्न र मुलाधारमा छिर्न अनेक उपय रचियो । धेरै पत्रकार साथीहरुलाई शाँदार पिदारमा बोलाएर लेख्न अनुरोध गरियो । कतिपय मिडिया हाउसमा चिनेको नाताले कोइँच बु र शाँदार सम्बन्धि आर्टिकल लिएर धाइयो । शाँदार पिदार आवोस्, आदिवासी दिवास आवोस्, कुनै पनि राष्ट्रिय महोत्सव आवोस् आज सञ्चार माध्यममा कभर वा त एयरपेनल फोटो कोइँचको आउनुका पछाडि चिने जानेका कतिपय आदिवासी जनजाति पत्रकार साथीहरुका भूमिकालाई हामीले बिर्सनु हुँदैन ।
आज परिस्थिति बद्लिएको छ । सबैले प्रश्न गर्छन् – खोइ डे्रस ? कहिल्यै देख्दिन त तपाईँले ड्रेस लगाएको मैले। कहिले कुटनीतिक गाली पनि खानु पर्छ, जो अगुवा उही बाटो हगुवा ?
तर यी गाली, यी प्रश्नले केही हदसम्म खुशी तुल्याउँछ । रिस उठ्दैन । यसो भनौं अब कसैको गाली, व्याङ्ग्याले रिस नउठ्ने भइए छ । Read More

– जीवन सुनुवार किरात

कोइंच (सुनुवार) हरुले अरु समुदायको धर्म-सस्कार
चाडपर्ब ,सस्कृतिलाई त धुमधामले अनि हर्षपूर्ण
तरिकाले मान्ने गर्दछन l मानिस सामाजिक
प्राणी भएकोले सबै संग सास्कृतिक सहिष्णुता राख्नु
राम्रो उदाहरण हो यो सुनुवार समुदायको l
उदाहरणको लागि परदेश गएका सुनुवारहरु दशैँ मान्नलाई
आफ्नो गाउठाउँ/ स्वदेश फर्किने गर्दछन महिनौ दिन
देखि बिदा मिलाएर l यो एउटा उदाहरण मात्र
हो दशैंको l तर लाज लाग्ने कुरा के भने सुनुवार जातिले
आफ्नो मौलिक धर्म-सस्कार चाडपर्ब, सस्कृतिलाई कहिलै
धुमधाम तरिकाले मनाउने गरिएको पाइएन
केहि सुनुवारहरु र सिमित ठाउँहरुमा बाहेक l हुन त
नजिकको तिर्थ हेला भन्ने उखान तेसै बनेको होइन होला l
अचम्म लाग्ने कुरा कति सुनुवारहरुलाई आफ्नो मौलिक
धर्म-सस्कार चाडपर्ब ,सस्कृति के के हुन् भनेर थाहा नै छैन
l यो स्वयम् उनीहरुको दोष भने हैन किनभने एक त अग्रज
पुर्खाहरुले नया सन्ततिलाई आफ्नो सस्कार हस्तान्तरण
गरेनन भने ,कति सुनुवारहरु आफ्नो मौलिक किपट भूमिबाट
बसाई सरेर अन्यत्र जादा आफ्नो धर्म-सस्कार, सस्कृति नै
लोप भएको देखिन्छ र कतिले जानेर पनि बुझ पचाएर
जानीजानी बिर्सेकाछन् l तर जान्ने पर्ने कुरा के भने
अहिले नेपालका हरेक जातजातिको आफ्नो मौलिक
चाडपर्बलाई नेपाल सरकारले राष्ट्रिय
चाडको रुपमा मान्यता प्रदान गरेको छ र सो दिन
नेपालभर सार्बजनिक बिदा हुने गर्दछ l राष्ट्रिय
चाडको रुपमा मान्यता पाएको हामी सुनुवारहरुको चाड
कैले पर्छ भनेर सोधने गर्दछन अहिले पनि कतिपय
सुनुवारहरुले l राष्ट्रिय चाड भने पछि प्रत्येक
क्यालेण्डरमा लेखेको हुन्छ कुन महिनामा कुन चाडपर्ब
पर्छ भनेर l अनि भन्नै पर्ने कुरा दशैं, तिहार, रामनवमी,
कृष्णजन्माशठामी, होलि, चैते दशैं ,क्रिशमस, बुद्धजयन्ती,
छठ, लोछार ,शिवरात्रि जनैपूर्णिमा, तीज
आदि चाडपर्बहरुको सुनुवारहरुले राम्रै ख्याल
राखी धुमधाम मनाउने गर्दछन तर आफ्नो मौलिक महान
चाड सालिवा श्यादर (उभौली), रापवा श्यादर
(उधौली) लगायतक अन्य चाडपर्बलाई कुनै ख्याल गर्दैनन्
त कतिले हेयको दृष्टिकोनले हेर्ने गर्दछन l अब हेर्नु यो छ
कि जहाँ-जहाँ उधौली मनाउने गरिन्छ त्यहा यो आउदै
गरेको रापवा श्यादर (उधौली) लाई कति सुनुवारहरुले
धुमधाम संग मनाउने चेस्ठा गर्दछन ? कति सुनुवारहरु
आफ्नो मौलिक चाड मनाउनलाई
आफ्नो थातथलोमा फर्कनेछन् ? र कति सुनुवारहरु
परदेशबाट स्वदेश फिर्नेछन ? पराइतिर
पोइला जाने,अर्काको सस्कृतिमा आँखा चिम्लेर सति जाने
प्रकृति नत्यागे सम्म हामी हाम्रा सस्कृतिमा गौरब
गर्न सक्दैनौ ,हामी परपर जाने र परपरकाले
हाम्रामा घर बनाउने क्रम बढ्दै जादा हामि एक दिन
सुकुम्बासिमा परिणत हुनेछौ l आउदै
गरेको किरातीहरुको महान चाड रापवा श्यादर
(सुनुवार), चासोक ताङ्गनाम (लिम्बु) ,चासुवा (याक्खा),
साकेला (राई) को सु-अवसरमा सम्पूर्ण
किरातीहरुमा मेरो शुभ-कामना छ l नम्सेवल /सेउ-
चेरेदुमिन…!

– निक्-अवाक् कोइंच (सुनुवार) ग्रुप -Nik-Awak Koinch (sunuwar) Group