yele sambat (किराँत येले सम्वत ५०७०)
lekhak: होम सुनुवार दशुचा, केदार सङ्केत
किराँत येले सम्वत ५०७०
नयाँ बर्ष भन्नुनै हार्दिकता र खुशीको पर्व । नयाँ बर्षको प्रसङ्गलाई निकाल्दा आफ्नो नातेदार इष्टमित्र प्रेमी प्रेमीका वीच एकआपसमा शुभकामना आदानप्रदान गर्ने चलन चल्दै आएको छ । मानिसहरु समयलाई घडि पला दिन रात हप्ता महिना र वर्षमा आफ्नो तिथीमितिका साथ विश्वमा आफ्नो धर्म संस्कृति र रीतिरिवाज भव्यताका साथ मनाउने गरेको कुरा कुनै नौलो नै हैन ।
इतिहासको पाना खोज्दै जाने हो भने रोमको पात्रो अनुसार तीनसय चार दिनको एक वर्ष मानिन्थ्यो । एक वर्ष भित्र दश महिना थिए । इतिहास अनुसार बर्ष विभाजन गर्ने श्रेय ई।पू २५० का ुसुमेरियनु जातिलाई जान्छ किनकी यिनै जातिले ६० मिनेटको एक घण्टा र ६० सेकेण्डको एक मिनेट तोकेर समय निर्धारण गरेका थिए । तर ईटालीका ुपोप ग्रेगरीु १३ औं १५०२-१५८५ ले १५८२ मा ुजुलियस पात्रोु लाई सुधारेर ुग्रेगरियन पात्रोुलाई जन्म दिए । यो भन्दा अगाडि जुलियस पात्रोलाई मान्दै आएका थिए । ुजुलियसु रोमका एक सफल राजनितिज्ञ भएकोले रोम गनगणतन्त्रलाई रोम साम्राज्यमा रुपान्तरित गर्न सफल पनि भएका थिए ।
वैज्ञानिकहरुको भनाईमा आधारित हुने हो भने पृथ्वी आफ्नो कक्षवाट सूर्यलाई एक चक्कर लगाइसक्दा एक वर्ष पुरा भएको मानिन्छ । सुरु सुरुमा निश्चित दिन र महिना तोकेर एक वर्ष निर्धारण गरिएको भने थिएन । आ-आफ्नो चलन र मान्यता अनुसार भिन्दा भिन्दै देशका भिन्न्ाा भिन्नै जातिहरुले आफ्नो ईतिहासको आधारलाई मान्यता िदंदै दिन महिना र बर्षहरुलाई प्रचलनमा ल्याए ।
यसै सन्दर्भमा किराँत येले सम्बत ५०७० पनि नेपालका समस्त किराँतीहरुले मान्दै आएको संव् त हो । यो विक्रम संम्वतको माघ महिनाको एक गतेका दिन मनाईन्छ । उक्त दिन किराँती राजा यलम्वरले गोपालवंशका राजा भूवनिसंहलाई पराजित गरेका थिए । सो विजयको दिनलाई नै किराँत नयाँ वर्ष सुरु भएको घोषणा राजा यलम्वर स्वयंले गरेको विज्ञहरुको तर्क छ । किराँती वंशावली वा किपट अनुसार जम्मा बत्तीस किराँती राजाहरुले राज्य संचालन गरेका थिए । क्रोनिक वंशावली अनुसार बि।सी। नौसय देखि तीन सय ए।डि। सम्म किराँती राजाहरुले पूर्व प्राचीन नेपालमा शासन गरेको देखिन्छ । दक्ष तथा युद्धकौशल वहादुर किराँती राजा यलम्वरले महाभारतको कुरुक्षेत्रमा पनि लडेका थिए । यलम्वरलाई किराँती जनताहरुले महादेवको अवतारको रुपमा मान्नुको साथै आकाश भैरबको नाउँले चिन्ने गर्दथे । इतिहासविद डा। सुनीतकुमार चट्टर्जीको भनाई अनुसार किराँतहरुको शासन नै नेपाली संस्कृतिको उत्पत्तिकाल हो भनेर दसा्रएका छन् । त्यहि किराँतकाललाई नै स्वर्णिम यूग अर्थात नेपालको प्राचीन सभ्यताको युग मानिन्छ । तसर्थ आजको यो परिपेक्ष्यमा किराँतमुलधारका केहि लेखकहरुले किराँतका प्रथम राजा येलम्वरलाई मेरो मात्र जातको राजा थिए भन्ने जस्ता कुराहरु लेख्नु त्यति उचित नहोला ।
किराँत येले सम्वत ५०७० संग प्रचलित अन्य सम्वतहरुको वर्षन्तरलाई औल्याउँदा वुद्ध जयन्ती २५७२ विक्रम सम्वत २०६६ ईस्वी सम्वत २०१० नेपाल सम्वत ११३० देखिन आएको छ । जसमध्ये नेःवाः अर्थात नेपाल सम्वत ११३० लाई नेपाल सरकारले वैधानिकता दिइसक्दा पनि ५०७० वर्ष पुरानो येले सम्वतलाई आजको सरकारले राष्टिय सम्वतको रुपमा मान्यता दिनु अत्यन्तै जरुरी देखिन्छ । किराँत मुन्धुम लोक साहित्य पौराणिक इतिहास कथा किम्वदन्ती इत्यादिहरुलाई हेर्दा माघ १ गते किराँतहरुले मनाउँदै आएको महानचाड शुक्लपाचमी भनेर प्रमाणित गर्दछ । यद्यपि यो दिनलाई नेपालका प्रायः विभिन्न जातजातिहरुले मनाउँदै आएको पाइन्छ । विभिन्न शास्त्रहरुमा किराँतीहरुको उत्पत्तिको खोजि गर्ने परम्परा भइरहेको अनुसन्धानकर्ताहरुले वताइरहेका छन् । हालसम्म प्राप्त इतिहासमा गोपालवंश महिषापालवंश किराँत लिच्छिवी मल्ल र शाहवंशको क्रमिक शासनकालहरुलाई तुलना गर्दा येले सम्वत केहि अघिको नै हो भन्न युक्तिसंगत ठहरिन्छ ।
आज आएर किराँत येले सम्वत नेपाल मात्र नभएर वेलायत हङ्गहङ्ग दार्जिलिङ्ग सिक्किम लगायत संसारको विभिन्न देशहरुमा वसोवास गरेका किराँतीहरुले नयाँ सम्वतको रुपमा मनाउन थालेका छन् ।
बि।सं। २०६३ सालमा संविधान सभाबाट सर्वस्वीकृत पारित गरी येले सम्बतलाई राष्ट्रिय सम्वतको रुपमा मान्यता दिएपनि नेपाल सरकारले बैधानिकता भने दिइसकेको छैन । हाम्रो देश नेपाल बहुभाषिय बहुधार्मिक बहुसांस्कृतिकले समेटिएको राष्ट्रका जनजातिहरुलाई हाफ्नो मौलिकता तथा हकहितको दायरा भित्रका आवाजहरुलाई मान्यता दिनु आजको सरकारको आवश्यकता मात्र नभई दायित्व बोधपनि सम्झिनु पर्ने देखिन्छ ।
किराँत येले सम्वतलाई किराँत मुलका लिम्वु सुनुवार राई याक्खा लगायत अन्य किराँतीहरुले यलम्वर सम्वतलाई आ-आपुनो भाषामा जेजस्तो नामाकरण गरेर मनाउँदै आएतापनि आउँदा वर्षहरुमा माघे संक्रान्तीको दिनलाई किराँतीहरुको नयाँ वर्षको शुरुवात भएको मान्नुपर्ने हुन्छ । वर्तमान परिपेक्षमा अरुको धर्म संस्कति र रीतिरिवाजलाई अनुशरण गर्नु भन्दा पनि आपुनै भाषा र संस्कृतिलाई जगेर्णा गर्नु उपयूक्त देखिन्छ ।
तस्वीर ः गणेश राई येले सम्वतलाई वैधानिक रुपमा राष्टिय मान्यता प्रदान गर्नको निमित्त स्थापना गरिएको प्रतिनिधि मण्डलका सदस्यहरुको सामुहिक तस्वीर ।
किराँत येले सम्वतका संयोजक तिल विक्रम नेम्वाङ्ग वैरागी काईला लगायत अन्य किराँत वंश अन्तर्गतका याख्खा सुनुवार लिम्वु राई जातिका जातीय संस्थावाट प्र।म।मा।sु। नेपाललाई संयुक्त रुपमा प्रस्तुत गरिएको ज्ञापन पत्रको छायाँप्रति ।
[ad#body]
we are witing for this kind of articles by sunuwar writers. i have had read some other articles about sunuwar and kiranti but this is what all kiranti mull has to read and understand what we have to do and follow it in the near future. in my understanding it has givin us what is a unity and dignity and that we have to follow. some writers have to read this verson and change their inner part of the brain which is diverting towards other worlds.
jai all kirantis
haal aaera yele sambat 5070 manaudaichhan ani charcha batuldai chhan, tara susesa le 2050 saal tira nai sunuwar ko naya barsa ko rupma tyai dinlai mandai aaeko ra tyatikhera nai ghosana garisakeko thiyo. tara katiyau saal bhanera chai declare gareko thiyena ki jasto lagchha. tai bujna kosis garda hunchha sabai koinch harule .
yele samabat 5070 ko subhakamana sathai samhridi
kamalraj sunuwar
rageni haal london
aarti ji ko comments le Koinch ma janmeko ‘champa ghoda’ haruko chi khuraikhurma mazale ghucheko nai hunuparchha. yati bhaepachhi aadibasi dimagma raktasanchaar pani jwatta jwatta bhaeko hunuparchha. tara k garne yaha unity ta hoina unity lai todne, bibhakta garaune, chira chira paarera naya pirthibinarayan shah haru janmane, naya garne ra bamanko shadayantra bata unmukti paune/ dilaune naamma aafaima bamanbadi aacharanko bikash garne, bhramko kheti garera paani dhamilyaudai maacha marne, koinch ko jaat bechera petpaala garne bahirgaman jantuharuko haalimuhali bhaeko belama haami jasta niriha praniko k kaam ? j garchhan tiniharule garchhan kinabhane bhabisyama thuki magne pani uniharu nai hunchhan… koinch la aad banera shadayantra garne harulai k banki rakhthe ra santatile … Gyane dost ta dhoti na topi bho ahile … yaad rakhlaas
Baaaphre!!!
Dear Prakash & Kamal (Ragan now in London),
Tseredum hoi tseredum.
Haamro maulik (original) ethnonym identityko khojima etro radako hagi? Khintsihang-Binicha hopoka khalak na pariyo.
Thyakkai Sida Baje.
Kiranti-Kõits lai uhileko historyma bigardai Sunkoshi wari basobas garedekhi “Sunwar” banidai aayeko ho bhanera Goralai info dine Bhimawati-aamma & Suryako Kiran baabu hune Suryabamshika santanharu (jhuto kuro) hun— (viz. Ram, Bikram & Tikaram Sunuwar (Sunuwar Jatiko Vamšawali, Atha SunuwarRai Kirantko Vamshawali) ra Dharme Sarme maarkaakaa hun. Ani “Sunuwar” bhaneko chai sunko kam garne ‘goldsmith’ Hindu hun bhanera Switzerlandko Gora (Toni Hagen) lai info dine haru Hindu sociologists hun.
aaja Kiranti-Kõitslai bigarera “Sunuwar, Sunwar, Bhujuwar, Pirthwar, Mukhiya, Mukhia, Surel” banai bigariyeko thiyo bigatma bhanne utkhanan garera ti sabai Kiranti-Kõits nai hun hai ani ti jhutta ethnonymslai pani Kiranti-Kõits mai inclusion garnu ramro bhanda yetro rado???
mannu par6 Likhukhola & Khimtikholako stylelai.
Kiranti-Kõits murupikike jai jai dumla.
Dr Lal-Shyãkarelu Rapacha
Postdoctoral Humboldt Fellow
University of Leipzig
Deutschland
EU
Yi sara Yalamba Thostse (Yele Sambat 5070) ko founder mai ho bhani claim garne ra 2052 sal mai maile po Yalamba Thostselai New Yearko rupma manaayeko hu bhani claim garne haruko bakitam dekhda alik dukh laga 6. kinabhane Likhu & Khimti kholako tirma jamera haal Gorako desh (England) ma basera pani likhitam historyko importance nabujheko dekhda.
Khai ta tesko likhitam??? Yalamba Thotse aba Yele Dong & Yele Tembe bhai sako ra recognition ma ta surup-kenger nai aguwa. Khoi ta Londobasiharuko likhitam aguwai???
Gorale Viktorian Age ma kasari sansarlai swattai nilyo bhanera tehako history bujhne din kahile aaula?
Last year maile Oxfordko visit garda tehako galli bhari dhungama history lekhiyeko paye. ani yi Londowalaharule tyo dekhera kahile sikne hola hamro likhitam history korna?
Bakitam ma ta Kiranti-Kõits ko purkha ra katipaya aja pani Kirantiko sabai bhanda jetho dai ma hu ni bhanera kurline haru 6n thado ghati lako balama. jaba bijuli panile 6oda6 taba ma ta Rai hu ni bhan6n. K Rai ho ni? bhanda mattai Sunwar Rai. tesma pani Kõits thahai 6aina.
Yakthung (Limbu) Kiranti kan6o bhai ni bhanera bakitam thok6n nak khumchyaudai. tara kan6ole 6uttai rajya Yakthungwan or Limbuwan pauna lagi sako eta mai hu jetho bhannele chai Kõitswan ko “ka” pani tha6aina.
Kunai kunai Kiranti-Kõits matri bhashile chai “go yo Kõits nang” bhani chinari din6n. yo bakitam le mattai kati din dhanne ho???
Dr Lal-Shyãkarelu Rapacha
Postdoctoral Humboldt Fellow
University of Leipzig
Deutschland
EU
good lalu ji,
balla bhane ramro kura garnu bho hai, ki maile paila tapaiko uktilai nabujeko hum ki. maile bhannu khojeko chi k ho bhane chira chira garera padnu thik ho tara tukraunu galat. H20 lai chhutaera padna saknu parchha ani po pani ko barema janna sakinchha , tara tesco astitwalai nai swikarna sakdainau bhane ta haaminai magaj bigreko bhanla ni aru hoina ra ?
ani khoi ta hau lalu bro, tapaiko naya kitab pathako malai, mukhale pathaaunchhu bhanne ani kaam le chi nagarne ?
eso garumna, malai post garera pathaidinus tara postin charge maile nao tirne khalko post garnus na tyo pani swikarya chha.
ani inke dagdari le moithnga padep bdeseb kaile thumsib.
ek patak goi gudmcha maltau. ek mukka gechha malso chha inkali warchai.
la hai ta lalu bro,
tapaiko irritating comments haru madhya yo chi alik udarbadi chha tyasko laagi dhanyabaad!
ani aru k chha haal khabar? tapai ta usa ma gayo bhanne halla chha ta kaile jaane ho? jaanu bhanda agadi uk chhirera jaane hoina pailakoi jasto kaaryakram garne bhanne halla chha ni!
good luck dude
katipaya kuro likhitam ma hunna k mitra jastai tapai jainu bho tyaso proxess ko baarema ta likhitam rakhnu ta achammai huncchhhha ni, jhan balla balla ramro kura lekhyo bhaneko ta turuntai naramro bhoot jasto po kura lekhihalechha hai lalu warchai le ta !
hoina ho tapailai khas k ma problem ho ? sunuwar ma ki, yele sambat ma ki? aafaima ki ? praksh sunuwar ki? khimtikhola ma ki? likhu khola ma ki ? mero janma sthanma ki k ho ? bujina ,
timile ta yo bato kaha jane bhanera geet gaune ho ki ? kau ma pani janchhu bhanne ho ?
aru yastai chha chalekai chha
banchna ko laagi nindra bichindai chha
ellai sachchaunu hola lalu ji ‘ tapai janmane process’ ko barema likhitam ra bauaamale dainiki ta lekheko thiyena hola ni bhanekoi, ani ‘tathya katha’ ra ‘satya katha’ ma likhu ra khimti khola narakhnu hai
reply dinus ta padna ruchi chha lalu ko comments
‘satya katha’ ra ‘tathya katha’ ko hero haru kaha kanu bho, aaunusna ho kei ta kornus ani thaha painchha yaar… janne dhaamee jhaankree harule nai wasta nagarepachhi kaha hunchha yaar …. please write down something better for us not only for someone who will honour you … lalu sikuril rupecha
Haina ho writer,
yo lekh ta pura bramit khalko cha hami sunuwar harule magh ek gate kahile pani yele sambat manaudainaw baru siri panchamima manauchau.Yo ta limbu haru bhram matra bhayeka hun kina bhane uniharule sunuwar ko siko garda date mistake gareka hun.Natra hamile siri panchami chodera ke maghe sakrati ma manaune?Tapain harule pani tehi galti garnu hundeecha ali gyan kam bhaye jasto cha.
Namaskar lal bahadur ji satya katha ta tapainle lekhnu bhayeko Bhujwar ra prithwar lai sahaja mani diyo bhane satya katha hunthe hola,Arule lekheko bhane asatya katha
Sabaiko barabar adhikaar! Byaktibaadi chintan lai aajai tyaagou aadarniya agraj haru.
Rajyama sthapit hune sabaiko adhikaar barabar chha tara rajyalai tukryaaune adhikar kasailai chhaina.
sew patag hai nel kala,
comments ko lagi dhannebaad, baad bibad ko lagi pani dhannye baad ani yoo lekha herera sabaile bujidiyeko ma pani jhanau=i dhanne baad.
kedar sunuwar”sangket”
हाम्रो देश नेपालको नया बर्ष कति धेरै कुन महिनालाइ मन्नेहो (म त् छक्क परे कैली)