All about Sunuwar

July, 2020

now browsing by month

 

सरकारले नै जनतालाई सडकको बास गराएपछि

यो जग्गा सार्वजानिक हो ? यो कसैको नाममा छैन । वडाध्यक्षले भने । पार्टीलाई सहयोग गरेको समानुपातिकमा परेको हस्यौली ठट्यौली गर्नेहरुको अब आँखा खुल्छ कि ? पार्टीलाई सहयोग गर्दा पनि सडकको बास भने होइने रहेछ । चुनाव हुँदा भोटर चाहिने तर चुनाव जितेपछि कोही नचाहिने व्यवहार स्थानीय जनप्रतिनिधिहरुले गरिरहेको भुक्तभोगीको भनाइ यता पनि लागु भयो । अब आँखा खुल्छ कि ?
हिजो विहान कामनपा वडा नं. ४ टुँडालदेवी नजिकै ठुलीमाया सुनुवार बस्दै आएको घर भत्काएपछि त्यहाँका पञ्चकन्या युवाक्लबले नापी कार्यालय डिल्लीबजारका कर्मचारी बलाएर नापी गरायो । मालपोतका कर्मचारी पनि थिए भन्ने सुनियो तर मैले चिनिन तर वडा अध्यक्ष भने भन्दै थिए यो सार्वजानिक जग्गा हो । सार्वजानिक जग्गामा कसैले हस्तक्षेप गर्न मिल्दैन । तपाइँहरुले भिडियोमा अन्तवार्ता पनि हेर्नुभयो होला । खासमा लालपूर्जा अगाडि हो कि जग्गा अगाडि हो ? भुमाफियाहरुले मालपोत र नापीको कर्मचारीहरुसँग मिलेर जुनजुन जग्गा सरकारको नाममा दर्ता छैन तिनीहरुलाई सकेसम्म आफ्नो नाममा बनाउने नसके सरकारी सार्वजानिक भनेर गरिबनिमुखालाई उठीबास लगाउने गरिरहेका छन् । उहिले मुखियाले उठीबास लगायो भन्थे अहिले वडाध्यक्षले उठीबास लगाउने गर्दोरछ ।
ठुलीमाया सुनुवारले भोग चलन गर्दै आएको जग्गा जुन २०४५ सालमा घर भएको नापी कार्यालयको नक्सामा प्रष्ट देखिएको छ । तर २०२१ सालमा प्रतिजग्गा भनेर देखाएको छ भन्ने तर्क रहेको छ । धेरै सरकारको नाममा नभएको र व्यक्तिहरुको नाममा पनि नभएको जग्गाहरुमा सुकुम्वासी बसेर उनीहरुलाई लालपूर्जा दिइँदै आइएको छ । र, टुँडलदेवी वरिपरि सुकुम्वासीहरुले ओगटेको जग्गाहरु व्यक्तिको नाममा लालपूर्जा आएको र ठुलीमाया सुनुवारको नाममा मात्रै बोल्ने मान्छे नभएको हुँदा लालपूर्जा निकाल्न नसकेको कथन छ । तर दुःखको कुरा जनताको अविभावक भनिने सरकारका स्थानीय प्रतिनिधि वडाध्यक्षले नै आफ्नै वडाको जनताको हुँदाछँदाको घरधुरी किन उठीवास लगायो ? यहीनेर गम्भीर प्रश्नचिन्ह खडा गरेको छ । कुनै जनता भोक नरहुन कुनै जनता दुःखी नरहुन कुनै जनता आकाशमुनि बास बस्न नपरोस् भन्ने सरकार र पाटीहरुले किन हुँदाछँदाको घरबाट आकाशमुनिको बास गराए ? यसपछाडि लुकेको रहस्य के छ ? सबैले घोत्लिनु आवश्यक छ ? के २०२१ सालमा प्रति देखिएको तर पछि व्यक्तिको नाममा नापी नभएको वा व्यक्तिको नाममा लालपूर्जा बनाउन नसकिएको सबै जमीन सार्वजानिक छन् त ? वडाध्यक्षले नै घर भएको मानिसलाई सडकमा बास गराउन मिल्छ ? प्रश्नहरु अनुत्तरीत छन् । जग्गा पहिला कि लालपूर्जा पहिला । जग्गा थियो अनि पो लालपूर्जा दिइयो ।

Share

लिखु नदीमा निर्माणाधिन जलविद्युत विरुद्ध संयुक्त राष्ट्र संघमा प्रतिवेदन पेश

सुनुवार सेवा समाज केन्द्रीय कार्यसमितिले रामेछाप, सोलुखुम्बु । ओखलढुङगा जिल्ला भएर बग्ने लिखु नदीमा निर्माणाधिन जलविद्युत निर्माता विरुद्ध सुनुवार आदिवासीहरुको मानव अधिकार हनन गरेको विषयमा प्रतिवेदन तयार गरी संयुक्त राष्ट्र संघमा पेश गरेको छ ।

सुनुवार सेवा समाजले लिखु नदीमा निर्माणाधिन जलविद्युत निर्माणका क्रममा जलविद्युतबाट प्रभावित स्थानीय आदिवासी कोइँच सुनुवारसँग कुनै पनि प्रकारको छलफल, परामर्श र सहमति नगरी आयोजना संचालन गर्दा व्यपाक मानव अधिकार हनन भएको पक्षलाई समेटेर संयुक्त राष्ट्र संघको विश्वव्यापी आवधिक समिक्षा (युपिआर) मा वैकल्पीक प्रतिवेदन पेश गरेको हो ।

संयुक्त राष्ट्र संघले आफ्ना सदस्य राष्ट्रहरुको मानव अधिकार अवस्थाको समिक्षा गर्नको लागि सन् २००६ मा मानव अधिकार परिषद्को स्थापना गरि विश्वब्यापी आवधिक समिक्षा गर्दै आइरहेको छ ।संयुक्त राष्ट्र संघको बडा पत्रमा ब्यक्त मानव अधिकार सम्बन्धी दायित्व र प्रतिबद्धता, मानव अधिकारको विश्वब्यापी घोषणापत्र, अन्तर्राष्ट्रिय कानुन, बिभिन्न राष्ट्रहरुले हस्ताक्षर गरेका मानव अधिकार सम्बन्धी महासन्धीहरु, पक्ष राष्ट्रहरुले गरेका प्रतिबद्धताहरु तथा अन्य सम्बन्ध दस्तावेजहरुको आधारमा परिषद्ले प्रत्येक राष्ट्रको हरेक चार बर्षमा समिक्षा गर्ने गरेको छ । सोही अनुरुप नेपालको पहिलो समिक्षा सन् २०११ मे र दोस्रो समिक्षा सनु २०१५ नोभेम्बरमा भएको थियो भने आगामी समिक्षा सन् २०२१ को जनवरीमा हुने भएको छ । यही समिक्षामा सुनुवार सेवा समाजले दर्ता गरेको गुनासो उपर संयुक्त राष्ट्र संघले सम्बोधन गर्नेछ ।

लिखु नदीमा यतिबेला २६३ मेघावाट क्षमताका पाँच जलविद्युत परियोजना निर्माणधिन छन् । तर ती सबै जलबिद्युत परियोजनाको योजना निर्माण देखि कार्यन्वयनसम्मका सम्पूर्ण चरणमा प्रभावित सुनुवार समुदायलाई सामान्य सूचनासम्म दिइएको छैन । स्थानिय सुनुवार समुदायको प्रतिनिधिका अनुसार जलबिद्युत सञ्चालकहरुले स्थानीयहरुलाई उल्टो दुख दिईरहेका छन् । जलविद्युत निमार्ण कम्पनीका सन्चालकहरु सधै झगडा गर्ने र कहिलेकाही त बाहिरबाट नचिनेका मानिस ल्याएर तर्साउँने गरेका छन् ।

नेपाल सरकार पक्ष राष्ट्र भई पारित भएको आदिवासीको अधिकार सम्बन्धि संयुक्त राष्ट्र संघको घोषणा पत्र (युएनड्रिप) र अन्तराष्ट्रिय श्रम संगठन महासन्धि नं. १६९ बमोजिम आदिवासी जनजातिको पुख्र्यौली थलोमा प्राकृतिक स्रोत साधनको प्रयोग गरी कुनै पनि प्रकारको आयोजना, उद्योग तथा खानीलगायतको सञ्चालन गर्दा सम्बन्धित आदिवासी जनजातिहरुसँग छलफल, परामर्श, सहभागिता र सहमति गर्नुपर्ने व्यबस्था छ ।

तर नेपालमा प्राकृतिक स्रोत साधनको प्रयोग गरी नाफामूलक आयोजना सञ्चालन गर्दा त्यस्ता आयोजनाबाट प्रभावित हुने आदिवासी जनजाति तथा स्थानीय बासिन्दासंग कुनै पनि प्रकारको छलफल, परामर्श र सहमति हुने नगरेको पाइएको छ । यसबाट त्यसप्रकारको आयोजनामा स्थानीयबासिन्दाको सहभागिताको अंश सुन्य हुने गरेको छ ।

रामेछापको लिखुमा कार्यन्वयन भएको पाँच विद्युत परियोजनाका लागि काठमाडौँ केन्द्रित निजी कम्पनीहरुको संयुत्त लगानी रहेको छ, जसमध्ये टिएम दुगड गु्रप, हिमालयन हाइड्रोपावर प्रा.लि, पिके हाइड्रापावर, एपलो हाइड्रोपावर प्रा.लि, ग्रिनभेन्चर प्रा.लि मुख्य साझेदार हुन । ती कम्पनीका लागि लक्ष्मी बैंकको नेतृत्वमा सिद्धार्थ वैंक, सिटिजन बैंक इन्टरनेशनल, सेन्चुरी कमर्सियल बैंक, बैंक अफ काठमान्डूसमेत पाँच नीजि बैंकहरुको पनि सम्लग्नता रहेको छ ।

प्रतिवेदन यहाँ पढ्न सक्नुहुनेछ :–

https://www.culturalsurvival.org/sites/default/files/Nepal%20UPR-CS-2020.pdf

Share

फरक अनुभूति : उपयुक्त समयको उपभोग

-कोइँचबु काःतिच
एक दशक आधापछि पहिलो पटक कोइँच कविहरु भर्चुयल सन्सारमा रमाउन सम्भव भयो । नेपाली इतिहासमा भर्चुयल सम्वादमा रमाउने काम कोइँचबाटै भएको इतिहास साँक्षी छ । फोन इन कार्यक्रमका नेपाली प्रणेता क्युइँतिच पाण्डब सुनुवारको आफ्नै वंश परम्परामा यो पहिलो कार्यक्रम हो भर्चुयल कविता गोष्ठी । हुन त भर्चुयल कविता वाचनको शुरुआत पनि कोइँचहरुले नै गरेको हो । तर कोभिड १९ को यो कहरको समयमा आज पहिचानको लागि कोइँच साहित्य भर्चुयल कोइँच कविता गोष्ठी ५०८० मा शोभा जुलियट, तारा सुनुवार, केदार संकेत, शाहकृष्ण सुनुवार, मञ्जुल मिथोच, रोमन लास्पाच, युगल सुनुवार, इँगिहोपो कोइँच सुनुवार, भानु सुनुवार, रणवीर सुनुवार, कोइँचबु काःतिचले कोइँच तथा खस भाषाको कविता वाचन गर्नुभयो । नानीमाया सुनुवार, सहदेव मुखिया, डिबी सुनुवार, होम सुनुवारले कविता उपलब्ध गराए पनि प्राविधिक कारण कविता वाचन गर्नसक्नु भएन ।

कवितामाथि समिक्षा गर्दै केदार संकेतले कोइँच कविहरुले पहिचानको धार समात्न सफल भएको बताउनुभयो । शाहकृष्ण सुनुवारले “पहिचानको लागि कोइँच साहित्य भर्चुयल कोइँच कविता गोष्ठी ५०८०” राम्रो कार्य भएको बताउँदै भन्नुभयो, “कवि होइन तर फुर्सदको समय उपयोग गर्दै जाँदा कविको हुलमा मिसिन पुगेको हुँ “। कवि तारा सुनुवारले यसरी कोइँच कविहरुसँग भेटेर कविता वाचन गर्न पाउनु नै ठुलो कुरा भएको हुँदा यस्तो कार्यक्रम आयोजना भइरहनुपर्ने धारणा राख्नुभयो । इँगिहोपो कोइँच सुनुवारले युवाहरुका लागि यसरी नयाँ फोरम सिर्जना गर्न वाटो खुलाइदिनु भएको हुँदा आगामी दिनमा युवाहरुले साहित्यीक गतिविधि गर्न सजिलो भएको विचार राख्नुभयो ।

शोभा जुलियटले नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानले कोइँच मातृभाषाको २५ जना कवि जम्मा पारेर कवि गोष्ठी गरौं भन्दा पनि २५ जना कोइँच मातृभाषी कवि जम्मा पार्न नसकेको दुःखेसो पोख्दै  भन्नुभयो, “उहिलेदेखि कवि गोष्ठीमा हिडे पनि भर्चुयल कवि गोष्ठी पहिलो पटक भएको र यस्तो गोष्ठीले युवाहरुलाई हौसला दिने र अग्रजहरुको संगतले नयाँ नजानेको काम सिक्ने फोरम निर्माण भएको हुँदा खुशीले गद्गद भएको र थोरै जनसंख्यामा थोरै कवि हुने नै भए । १६ जनाको उपस्थिति पनि राम्रै हो ।”  ।

सुनुवार सेवा समाजका अध्यक्ष रणवीर सुनुवारले कोइँच कविता वाचन गर्दै भन्नुभयो, “२०६२ सालदेखि कवि गोष्ठी गर्दै आउँदा अभैm पनि नयाँ अनुहार भेट्न देखिन मुस्किल भएको हुँदा अबको अभियानको जिम्मा युवा पुस्ताले लिनु पर्छ ।”

कार्यक्रममा सुसेस कतार अध्यक्ष सामुयल सुनुवार, सुसेस जिरी अध्यक्ष राजेन्द्र सुनुवार, सुसेस ललिपुर पुर्व अध्यक्ष तथा कवि शंखु बुजिच, अनुसन्धाता सपना सुनुवार, शुभेच्छुक चित्र रुपाचाको सहभागिता थियो । कोइँच चुप्लुका प्राविधिक प्रमुख पाम सुनुवारले प्राविधिक व्यवस्थापन गर्नुभएको थियो भने इन्डिजिनिअस टेलिभिजनले स्टुडियो उपलब्ध गराएको थियो । त्यसैगरी जुम फोरम ख्योम्पातिच देबकुमार सुनुवारले उपलब्ध गराउनुभएको थियो । कार्यक्रम दिउँसो ४ बजेबाट साँझा ६ बजेसम्म सञ्चालन भएको थियो ।

Share