प्रसंग…. जाति र अस्तित्वको
नरेश सुनुवार
हङकङमा पाईला टेकेको पनि थाहै नपाई दशक बितेर गोडा तीन वर्ष अरु थप भईसकेछ । व्यस्तताले मान्छेलाई साँच्चै एकोहोरो नै बनाउँदो रैछ कि क्या हो जस्तो भान भएको छ भने अर्कोतर्फ यान्त्रिक्ता होईन्छ कि भन्ने भय उत्तिकै छ । हङकङमा रहेका साथीभाई, ईष्टमित्रसँग समेत वर्षौ भेट हुन नसक्नुको कारकतत्व यही व्यस्तता नै हो । बरु नेपाल लगायत विश्वमा छरिएर रहेका कतिपय मित्रजनहरूसँग टेलीफोन वा बिजुलीपत्रको माध्यमबाट भेटवार्ता गरिरहेको छु । यस अर्थमा आजको यो एक्काईसौं शताब्दिको उत्तरआधुनिक साईबर दुनियाँ तथा विश्वग्राम जे भनैं, भूगोलको कुना कुनामा पसेका साथीहरूसँग भेट्ने मौका जुराई दिएकोमा सलाम गर्छु यो साईबर युगलाई । हुन त यसका कतिपय नकरात्मक पक्षहरू पनि छन् र अविवेकीहरूको लागि यो एक प्रकारले बाँदरलाई लिस्नु पनि भएको छ । तर अरुले के गरे के गरेनन् तेतापट्टी जान्न बरु म चाहिँ जतिसक्दो यस प्रविधिबाट प्राप्त हुने सकरात्मक र उपयोगी कुराहरूको फाईदा उठाउन चाहन्छु र उठाई रहेको पनि छु ।
म हङकङमा काम सुरुगरेदेखि दिनमा सरदर १२ घण्टा खट्दै आईरहेको छु । यसको अतिरिक्त अन्य गतिविधिलाई ७ घण्टा खर्चेर करिव ५ घण्टा जति सुत्छु । कोठाबाट नित्यकर्म गरी पूर्ण तयारी भएर कार्यस्थलसम्म पुग्न र जागिर पछि कोठा पुगेर नुवाईधुवाई गरी खानपिनसम्मलाई लगभग ४ घण्टा समय खटाउनु पर्ने हुन्छ र बाँकि रहेको ३ घण्टा समयलाई अरु सामाजिक देखि लिएर अन्य व्यक्तिगत गतिविधिको लागि बाँडफाँड गर्नु पर्ने हुन्छ । समयको महत्व यति बेला थाहा लाग्छ र नेपालमा क्यारेमबोर्ड र गोलखाडी खेलेर समय बिताउने साथीहरूको याद आउँछ, यदि त्यो समयलाई न्यूनतम मूल्य तिरेर किन्न पाएपनि हुन्थ्यो जस्तो लाग्छ । तर के गर्ने त्यताको वातावरण र पद्धति नै त्यस्तो छ ।यद्यपी मेरो परिप्रेक्षमा भन्ने हो भने म नेपालमै रहँदा पनि त्यसरी क्यारेमबोर्ड र गोलखाडी खेलेर समय बिताउने मौका कहिल्यै पाईनँ । उल्टै दिनमा १८ घण्टा खटेर काम गर्थे । त्यो कुराले चाहिँ नेपालमा बस्दा नै जानी नजानी मैले पनि समयको उचित उदुपयोग गरेको रहेछु जस्तो लाग्छ ।
हिजो आज म हङकङमा समयलाई चोर्ने तिर लागेको छु । जस्तो १२ घण्टे जागिरमा लगभग २ घण्टा समय चोरेर विश्वग्राममा रहेका साथीहरूसँग भेटघाट र बिजुलपत्र आदनप्रदान गर्ने गरेको छु । तर यो कुरा मेरो कम्पनीले थाहा पायो भने मेरो जागिर सफाचट हुन्छ । तथापी खतरा मोलेर भए पनि केही समय कम्प्युटरमा बस्छु र बगैंचा डटकमलाई पानीहाल्ने गोडगाड गर्ने काम पनि त्यतिबेलै सिध्याउँछु । कम्प्युटर खोल्नु मात्र पर्छ बिजुली पत्र यति धेरै चाङ लागेको हुन्छ प्रत्येकलाई खोलेर हेर्ने हो भने दिन नै बित्ने हुन्छ । त्यसैले म महत्वपूर्ण पत्रलाईमात्र तत्काल हेर्ने र बाँकीलाई चाहिँ फुर्सद भएको खण्डमा हेर्ने गर्छु ।
एक दिनको कुरा हो, बिजुलीपत्र फुकाउने क्रममा जर्मन देखि डा. लाल रापचाले भेज्नु भएको पत्र खोलेर त्यहाँ लेखिएका शब्द र वाक्यहरूलाई ससर्ति हेरेँ । उहाँले सुनुवार जातिसँग जोडिएर समस्याको रुपमा देखा पर्दै आएको केही सम्वेदनशील विषय जस्तो नैना सुनार (सुनुवार ?) र त्यसभन्दा अलि फरक विषय कुलदीप हुनुपर्नेमा (फुलदीप) भएको आदि बारेमा केही सवाल उठाउनु भएको रहेछ । यो पढेपछि केही तर्क वितर्क खेल्न थाले मेरो पनि मानसपटलमा र म एक्कासी आजभन्दा २ दशक पछिको परिघटनालाई संस्मरण गर्न पुगेँ । त्यस बखत पुर्वक्षितिज नामक एक पत्रिकाले सुनुवारलाई दलित हो भनेर नलेखि दिएको भए र त्यो पत्रिका म र मेरा समकालिन मित्र टंकराज सुनुवार (हाल अमेरीका) र मोहन कुमार सुनुवार पनि (हाल अमेरीका) ले नपढि दिएको भए सायद सुनुवार सेवा समाज तत्काल स्थापना हुने थिएन होला र फलतः सुनुवारहरूले आफुलाई सुनुवार नभनी टीका, महेश र लालहरूले मुलिचा, कोर्मोचा र रापचा लेखे जस्तै अरुले पनि त्यही गोरेटो पच्छ्याउँन विवश हुनुपर्ने थियो होला र सुनुवार भनेको को हुन् ? यिनीहरू कहाँ बस्छन् ? यिनीहरूको चिनारी के हो ? आदि जस्ता पहिचान र अस्तित्व कसैले बुझ्ने र जान्ने मौका पाउँने थिएनन् होला जस्तो लाग्छ । यसर्थ विगतको त्यो महत्वपूर्ण दिनदेखी आजसम्मका परिघटनाहरूलाई नियाँल्दा त्यस बखत सुनुवारको पुलिन्दा बोकेर जे जति दुःख गरियो राम्रै गरिएछ जस्तो लाग्छ र बेलाबेला एक प्रकारले आनन्दनुभूति महसुश हुन्छ । यसरी वि.सं. २०४३-४४ सालदेखि आफ्नो जातीय अस्तित्वको लागि निरन्तर खट्दै र थेग्न नसक्नेसम्मका भारहरू समेत काँधमाथि राखेर संघर्ष गर्दै आएको यो स्तम्भकारको सामु रापचाजीहरूको यस्ता सवालहरू उठीरहँदा एक प्रकारले खुशी लागेको छ र दुःख पनि । खुशी यस मानेमा कि ढिलै भएपनि कोईचँहरूको कटमिरे गिदीमा अलिकति भएपनि चेतना जागेकोमा र दुःख यस मानेमा कि हामी अझैपनि सतहमा नै लुटपुटी रहेका छौं र एक स्पेटसम्म पनि माथि उठ्न सकिरहेका छैन रहेछौं भनेर ।
पूर्वक्षितिज काण्डबाट सुरु भएको सुनुवार सेवा समाजले कक्षा ६ को पाठ्य पुस्तक, अभिनेत्रि गितान्जली सुनार (सुनुवार ?) उपन्यासकार देश सुब्बाले अपमान उपन्यासमा सुनुवारहरूलाई दलित भनि लेखेको घटना हुँदै नैना सुनार (सुनुवार ?) प्रकरणसम्म आईपुग्दा सुनुवार सेवा समाज र त्यससँग आबद्ध महोदयहरूले के गरि रहेका छन् ? पन्चेको पालामा स्थापना भएको सुनुवार सेवा समाज प्रजातन्त्र हुँदै गणतन्त्रसम्म आई पुग्दा ऊ के कस्तो सोंच र तयारीमा जुटीरहेको छ ? आफूलाई मात्र खाँटी किरात भन्ने र ठान्नेहरूले किरात शब्दलाई पन्छाएर वानमा प्रवेश गर्ने पूर्ण तयारीमा जुटीरहँदा सुनुवारहरूको नाईके भनाउँदाहरू के सोँचीरहेका छन् ? के हामीहरू निम्न स्तरका विषयहरूमा सवाल उठाउँदै बस्ने कि समाधान र विकासको अवधारणा पनि ल्याउने ? मलाई लाग्छ अब हामीले अलि गहकिलो विचार र नयाँ अवधारणा लिएर सतहभन्दा माथि उत्रिनु पर्यो । प्रश्न पुनः दोहोरीन्छ- की सुनुवार समुदाय साँच्चै नेतृत्वविहीन र विचारविहिन भयो ? की नेतृत्व प्रदान गर्नसक्ने मान्छे नै नजन्मेका हुन् हाम्रो समाजमा ? के सुनुवारको सोँचमा कहिल्यै परिवर्तन र विकास नहुने हो त ? यावद सवालहरू छन् यहाँ । आफूलाई टाठाबाठा र जान्नेसुन्ने हुँ भनिठान्नेहरूले सिङ्गो सुनुवार समाजलाई हाँक्न र सिङ्गो समुदायलाई परिचालन गर्न सक्नु पर्यो, जसबाट हाम्रो प्रत्येक क्षेत्रमा विकासको बाटाहरू खुल्दै जान सकोस् । तर सिमित शब्दहरूमा तर्क वितर्क र बहश गरेर बस्नु भनेको समय बर्बाद गर्नु हो ।
डा. लाल रापचाले उठाउँनु भएको एउटा सवाल हो कुलदीप हुनुपर्नेमा टाईपिस्टको गल्तीले (फुलदीप) हुन गएको त्रुटी । यसलाई टाइपस्टिले गलत टाइप गरेको मान्न सकिन्छ र यसलाई सच्च्याँउने काम त्यससँग सम्बन्धित नियकाएको कर्तव्य हुन आउँछ । तर यसैलाई विषय बनाएर मैदानमा बहश चलाई रहनु त्यति उचित र उपब्धिमूलक नहोला । त्यसो त डा. रापचा स्वयं कुलदीप ट्र्रस्टका सल्लाहकार हुन् ।
अर्को विषय हो नैना सुनार (सुनुवार ?) । यस विषयमा भन्नुपर्दा मृतक नैना र समग्र पाठकवर्गको कुनै गल्ति देखिएन । यदि गल्ती छ भने पक्कै पनि लेख्ने पत्रकार वा लेखन्दासको गल्ति हुनुपर्छ र यसलाई अल्पज्ञानको उपज तथा पित पत्रकारीताको नाङ्गो रुप मान्न सकिन्छ भने पूर्वग्रहि र संकीर्णताको परकाष्ठा । यस्ता अल्पज्ञानी, संकिर्णताले ग्रसित र नाममात्रको लेखन्दासहरूको ठूलो भिड छ हाम्रो नेपाली समाजमा । बरु मलाई डर लागिरहेको छ कतै तपाईहामी पनि त्यस भिडमित्र लाईनमा उभिरहेका त छैनौं । म यस लेखको माध्यमबाट के भन्न चाहान्छु भने आफूलाई लेखक ठान्ने लेखन्दास महोदयहरूले अरुले लेखेको पुस्तक, सुचना र सम्दर्भ सामाग्रीलाई मात्र मूल आधार नमानेर सम्बन्धित ठाँउमा पुगेर हेरेर महसुस गरेर गहिरो अध्धयन, खोज र अनुसान्धन गरेर कमसेकम वास्तविकताको नजिकमा उभिएर विवेकले सहि कुरा लेख्नेहोस्, सम्प्रेषण गर्नुहोस् र पाठक सामु पुर्याउनु होस । नत्र यस्ता घटनाहरू पुनरवृत्ति भै रहने छन् र समाजमा गलत सन्देशहरू प्रवाह भै रहने छन् ।
हाम्रो परिप्रेक्षमा भन्नु पर्दा हामीले (सुनुवार) भनेको किरात जाति हो र (सुनार) भनेको आर्यन मूलका दलित जाति हो भन्ने कुरा प्रष्ट रुपमा बुझ्न र बुझाउनु सक्नु पर्छ । जातित्वलाई भजाएर कसैले गलत काम गर्छ र गलत सन्देश प्रवाह गर्छ भने त्यसको खण्डन गर्नै पर्छ, तरिकाले विरोध गर्नैपर्छ । जिज्ञासाको लागि धेरै धन्यवाद डा. रापचालाई । अर्को लेखमा पुनः भेटौंला ।
[ad#body]
नरेश सर को लेख निकै नै प्रेरना मुलक लाग्यो । कुलदिप लाई फुलदिप लेखिनु टाइपिस्ट को गल्ती होला, मैना लाइ नैना लेखिनु पनि टाइपिस्ट कै गल्ती होला, तर बारम्बार सुनार लाई सुनुवार नै लेखिनु चाँही पक्कै पनि पत्रकार हरुको गल्ती होइन, दम्भ हो । पत्रकारहरु लाई सुनार र सुनुवार को भिन्नता को बारेमा थाहा न भएको पक्कै होइन तर जानी जानी हेपुवा प्रबृत्ती देखाइएको हो । तेस्ताहरुलाइ ठोके फरक पर्दैन होल।
Kormoch sir,
I solute the opinion of both Naresh and Kormocha sir, expressed on the Sunuwr Community and their identity.
But, being a journalists and from Sunuwar Community myself, i would like to express something in this regard.
This is not the mistakes made by Journalists by writing Sunuwar for Sunar and it will be bigger mistake, if we hit to journalists, as it was the agenda set by OCHR office when its kathmandu field office prepared the legal document refering surname to be Sunar in the initial phase. Even if you are in the Journalists shoe, you will do same things as journalists are doing currently. I am not defending on the part of journalists, being myself a journalists. Because, the reality is that OHCHR and its officials working in media prepare, the press release and press kits in the name of Sunuwar and send to media and in return what media do.
The best way of correcting the mistake is meet to OHCHR chief and officials from Kathmandu field office and tell them issue the press releasing saying that Maina is a Sunar, rather than Sunuwar. Otherwise, how much we tell to press, nobody is going to listen it and it is going to be too late, as over hundreds of news, documents written with Maina Sunuwar, posted in Internet, which is almost impossible to erase it, films, documentaries have been made.
otherwise, journalists, High commissioner of Human Rights in UN, OHCHR chief all are Bichara. It was blunder of officials of OHCHR working in Kathmandu field office.
Furthermore, there are some of Sunuwar employed as officials in OHCHR, they were involved in overall Janajati and Sunuwar movements and they are aware of the issues, i believe they have also raised the issues but i am surprised why it was not yet correct.
I have met high commissor for Human Rights in Geneva and raised the similar concern to her, during my presentation as a OHCHR indigenous fellow in 2010 (from April 12 to July 25). She expressed the similar concern that i did above. in deed, it is too late to do so.
I hope, after reading this piece of expressions, you are so furious with me, i am ready to discuss and join the hands to correct it and advocate for our Sunuwar identity and good guard for not to repeat same kinds of blunder.
I can be reached at :mailto.devkumar@gmail.com or http://www.indigenousnewsnepal.com or http://www.devkumar.com.np
DEV KUMAR SUNUWAR
देव जी, ‘डिप्लोमेटिक’ सुझाव को लागि मुरी मुरी धन्यवाद! वास्तवमा सबै मान्छे नै त हुन्, गल्तीहरु भैरहन्छ । तर एउटै गल्ती हरेक पटक दोहोरी रहनु कति को जायज कुरो होला खै कुन्नी?
“It’s too late” भन्नु भो । अब यो एउटा गलत पाटो थियो भन्ने कुरा लाई मनन गरेर, भविश्य मा फेरी पनि यस्ता गल्ती हरु नदोहोरिउन भन्नलाइ सचेत गराउने काम तपाइ जस्ता होनहार पत्रकार हरुकै हो । मैले त अगाडि नै ‘ठोक्ने’ भनिसकें, माफ गर्नुहोला । ‘कलम नै बलियो हुन्छ’ यदी सहि ढङ्गले प्रयोग गरेमा ।
aaphno asali idenity Kiranti-Kõits
6adera Sunkoshiko “west bank” ma basobas garne Sunwar bhani Bahun pujna thale pa6i Bahunle garne nai tehi ho.
esko bare prasastai literature hudahudai yubaharu kina padhdainan tyo chai dukha kai bisaya bhayeko 6.
eso hunu nai Khas Bahunbata hepinu ho. talako literature padhne kasta uthaune ho ki?
● Contemporary Essays on Vanishing Ethnicity, Cultures and Languages of Nepal: A Focus on Kiranti-Kõits (2009a) published by Research Institute for Kirãtology. Pp. 322+xvii.
● Nepalko Adivasi Kiranti Jati Serophero: Wallo, Majh ra Pallo Kirant [The Sphere of Indigenous Kiranti People of Nepal: Near, Central and Far Kirant] (2009b) published by Research Institute for Kirãtology. Pp. 246+xii.
● Indo-Nepal Kiranti Bhashaharu: Vigat, Samakalin Parivesh ra Bholika Chunautiharu [Indo-Nepal Kiranti Languages: Past, Contemporary Scenario and Future Challenges] (2008) published by Research Institute for Kirãtology. Pp. 640+xviii.
कुरो सत्य हो लाल सर, माफ् गर्नुहोला, अध्यन मेरो पनि कहिल्यै रूचिको बिषय हुन सकेन । त्यहि हुनाले नै म वास्तवमा कहिले पनि अगाडि सरेर बोल्ने, “एक्सपोज” हुने कोशिस गर्दिन । तर यो मैना सुनार (सुनुवार)को विषय मा मलाइ सार्है चित्त नबुझेको हुनाले कुरो निकालेको हो ।
साँच्चिकै हामी आफ्नो पहिचान मेटिएको हेर्न कसरी सक्छौँ त? सानो कुरो भनेर यस्तो ऐरे गैरे विषयमा किन समय बर्बाद गर्ने भन्ने सोचेका होलान् हाम्रा दिग्गज विद्वान कोइँचहरुले । हाम्रा पुर्खाहरुले तेस्तै झिना मसिना भन्दै वेवास्ता गर्दा आज यो दुर्गति छ, झन् आजका “सुप्रीम” हरु पनि तेस्तै ताल मा नाच्ने हो भने भोलि के होला?