फ्लाँदाचिमदा सुइ दो सुइ दो : क्यारि ख्लाअतेक आम आम लोः

जेउ, नेललिआन क्यारि, मिमसि काः मादुमबा । मो दुमताङाना दा थेँपोसि, बारशिला यो दा मादुमबा । निपसि काःमि तेइ माराइ पाने माजामसिबा । नेललि लोः काःन दुमचा मालताउङाना दा मुरु काःला ब्लोइँचा मालताउ मिनु हेर नेललि राकास–चिअÞबि दुमचा मालताउ । मो दुमने माचाबबा । नेललि मुरुके आम आम क्यारि बाअÞबा । आम आम थुँ बाअÞबा । निपसि बाअÞबा । आम आम पासि, जोअÞसि बाअÞबा । इशका मुरुके इशका लोः । गोमि रुपचा मालबा मुरुपुकि गेनाइ थुँ काःङा, क्यारि काःङा, मिमसि काःङा दुमने माचाबनिमि । आँ, मे मोदे दा गो नेललिकालि गिपशि काःमि फ्लेँशा वोइतेक होँबना काः, थारि काः बाअÞचा मालशो मे । रुमदेलबुमदेलमि थारि वोइच–चा मालशो मे । थुँ फ्लाःदा चिमदा बाअÞताङाना यो, क्यारिरेरि मागारङाना यो थारि वोइश–शोङामेरे थेमकाःमि बुमथा लोः पाने जामसिबा । हुलमाच राइचि राइने जामसिबा ।
एको गिलफानाअÞति, जिलोच १० नाबु चुपलुमि शारिरेँशो गेरापेनमामि बिरमाबिरसिमि यो थुँ काः सेलचा मालबा, लोः काः थारने चापचा मालबा, गो नेललि हुलमाच राइचिआ पितिमि गारचा मालबा देँशो लोः बोअÞता । चुपलु सामाज (कोइँचआन माइति रुमदेलबुमदेल कोइँच चुपलु), सुनुवार दात ओआरजि नु दुरदा दात कामआन बुमथा गेरापेनमा गोसिशो नामनाति ङाना क्युइँतबु काललेन कोस, चुपलु फाउनदेसान, किरात विगेन आददेन साँसथान नु सुनुवार सेवा सामाजमि वारचि पाशो नामि ।
गेरापेनमाआ सारा राकसुँ मिनेत ग्योःशो नागा सानथाला बाअÞशो नामनाति । गेरापेनमा सेलबाआन पाँला पाम कोरमोचमि जेमलाहाअÞशो नामि । दा.लाल शाँकारेलु रापाचमि मेको दाकुमेनतिरि कोःशा रिमपा पाअÞशा आ नाअÞतेरबेअÞतेर शोःचा दुमता । (कोःचा नाइला दाकुमेनतिरि कामेनतिरि : नागा कथा : मौनताको अर्को पाटो, दा.लाल शाँकारेलु रापचा) मेको नोले कोइँचबु काःतिचमि हेर गिलफानाअÞति थिदिङ आमेरिकाङा रागि बोलिबियामि एबोच माइताच तोँबलाच इबा मोरालेस दोपा रागिच दुममा ? देँशो दाकुमेनतिरि ‘बिलदिङ दिगनिति’ कोइँतेक लोः वोइच–चा दुमता । मेको काःथ काःथा एको गेरापेनमाकालि सिनमि निअÞशि गिलफानाअÞति थेँःना थेँःन लाइतेक योमलातामसि बाअÞशो लोः यो तुइपाइच–चा दुमता ।
दाकुमेनतिरि कोइँशो नोले चिँ दोदेँशो रेमुब्लेमुकालि कोइँच रेमुब्लेमु देँचा देँशो पुइँसोमि आम आम शारिरेँशो देँतेक नेपाइतेक लाँ जेल हाअÞसाउ । ङोइति शारिरेँसोच साङखु बुजिचमि चुपलुमि शारिरेँसो गेरापेनमा कोइँच चुपलुमि बासाको लागि साहितते मिरग्योलोः वोइश–शा २०६० गिलोच १४ रे गोशो मे एको नाखेमकोमथि जाअÞमेनु एको गेरापेनमामि १२ गोः कोइँच लोःङा सामलोपाति कोइँचकालि ख्लेनने थुमशो लोः शोःना शोःन ‘आँ दाअÞशो फोःत’ पुइँसोङा आम शारिरेँसो नेपाइचचा दुमता ः
आँ दाअÞशो फोःत
आँ दाअÞशो काःत
आँ दाअÞशो फोःत रोङगुइ रोङगु दाःतेमि बाअÞता ङाना यो
आँ दाअÞशो फोःत दोदेब बाअÞता ङाना यो
आँ नाम लाअÞशो काःत ।
बुर माख्लुमशो ङाना यो बाशेर ख्लुमसिबा ।
सामजि रेअÞबि मासिद ङाना यो बÞाकि रेअÞबि सिबबा … ।
साङखु बुजिचआ एको शारिरेँसोमि आम रागिङा नाम दोदेँशो बाअÞबा देँशो लोः किनखार पा शोःशो बा । कोइँच देलङा तासकुल काः कोइँशो बा । मिनु मेकोके इमदामालदाआ नाअÞतेर बेअÞतेर चिङ चिशा देँशो बा । एकेरे कोइँच देलतेलङा जाइबिक बिबिदता मार मार नामि दे काः काः पा देँशो बा । आम मामा नु आम बोशो रागि दोदेँशो बाअÞताङाना यो नाम मापातेक देँशो लोः मादुमबा दे यो नेललिकालि थामा लोः तेमशो बा । दुमने चाबबा सुइकालि एको लोः निपसि माब्लिअÞशो बाअÞने माचाबबा । सुइमि माब्लेअÞशो मामिमशो लोः ब्लेअÞसिशो बा ।
मोपान हेर शारिरेँसोच सामिर मुखे सुनुवारमि खास लोःङा ‘सादाकचाप काबि’ देँचा दुमता ः
तापपा तापपा तिप्यो आचचेर मिलायो याताउति
सिरदेखि मिलाइ पुचार कातेर आलिकाति
बुन्यो मानको बाब खेलाउँदाइ आचचेर आचचेर
बान्यो काबिता बानि दाङगा पारदाइ हातारहातार … ।
खास लोः पाइबा शुरुप केङगिरपुकि दोपा शारिरेँसोच दुमनिमि ? मार मार पाइनिमि ? देँशो लोः रिमशो पा शोःचा दुमशो बा । खास लोः मि शारिरेँसो ब्लेअÞबाआनकालि रिमशो पा लुङगिरमि ब्लुअÞ थोअÞचाङा पा फेमरा पाशो बाअÞनिमि । गिश आइँ कोइँचपुकि यो खास लोःमि शारिरेँशो, खिका, कुमसो ब्लेअÞनुङ देँनिमि । कोइँच लोःमि माजोअÞनुङ देँनिमि शेङना कोइँच लोः खोदेँशो नाक राँफु दोअÞशो शारिरेँसो चिँ माताइँसिबा ।  मेन मे, ओँतथिला एरि, एरिला ओँतथि आपसि फाइतेक गे ला पाशो ताइँसिबा । मोन देँनिमि सामिर मुखे ।
चिमरु बुजिच जार गोशा जाअÞतेम ‘तेमालेआन रामशि’ शारिरेँशो कुरशा । तेमाले देँशो रावामि बाअÞबा राकमिच मे । एको राकमिच जोमाङामेरे रावाकालि पोःलान पोअÞनिमि । एको रागिमि यो मे तेमाले खोदेँशो खास–बामानपुकि जोशो निमि । मेकोआन राकाचिकामि रागि सुरबु शुङ खोदेँशो सेलतेमे । मेको तेमालेआ रामशि मानुममेकोमथि एको रागिमि गेनाइ रिमशो गे मादुमबा दुमता देँना आन खोँमिग्युरग्युर गोरोर पान मोइतामे ।

तेमालेआन रामिशिङा शोँबुमिा नोफा नाइचान माताउ । चेरेहामसो क्याःबा कुरशा जाअÞतेमे हेर शारिरेँशो, ‘दासाइँ’ । गिशि कोइँचपुकि मुलाइ दासाइ आमकेन खोदेँब पा सुइनिमि । कोइँचला दासाइँ फ्लाःचा देँशो ’सोत सोम फ्लाःचा खोदेँबान बा । शेङना गिशि कोइँचपुकि मेको मुल चिँ ब्लाङ सेँशिचा गोशो निमि मोदे चेरेहामसो देँनिमि ः
ओँथ लातकारदाइ लातकारदाइ
जिबरो फातकारदाइ फातकारदाइ
बारसाइ पिचचे बारालिँदाइ बारालिँदाइ
फारकि फारकि आउँचा दासाइँ
बालि खाना पालकेको बोका जासताइ ।

मेको लोःकालि फ्अिÞ ग्याइश–शा नाग शारिरेँसोच इनदारासेन सुनुवारमि गाजालकाः नेपाइतेमे एको रागिङा थारिथिमलो सेलतेक गेकालि चिरशा ः

सुसता सुसता देसको हिडाइ काचुवाको चाल जासताइ
सामायेको गाति बाने सुनकोसिको च्हाल जासतो … ।
थाम थामा एको रागिमि ६०१ थारिथिमलो चुपलु सायादापपुकि निमि । मेकोमि काः कोइँचके पाँजेरकोच पानापान दालकुमारि सुनुवार यो बा । शेङना थारिथिमलो सेलचा । गो नेललि नेपालिके काः बु जिपचाङा थारि वोइचाकालि चिँ सुइ चामशो माताइँसे । ओँदे रागिङा ग्योलशो योमथिआ पितिमि यो हिल–लोहिअÞसि पोअÞबा दुमशो निमि । एको गेरशिङा लोः मे ।
मेकोआ काःथा काःथा दा. लाल रापाचमि थेअÞनिकालि ख्अिÞ बोइश–शा कोरो ब्लेततेमे ।
बुख्याँचा कोँइच दुम्शोमेरे मुल्मकेमके कोरो लति ।
कोँइचला “सुनवार , सुनुवार, भुजुवार, पृथवार
मुनु मुखिया, शिकारी, मारपाचे राई, दुवालबन्दी शिकारी नु किरण ”
मुनु सुरुप–केङ्गिरआ
“तुप्तिल” दुम्श्या रिमाचेमाके कोरो लति ।
अ–कार ‘कलि’ला आ–कार ‘कालि’ दुम्शोमेर
कोँइच लिङ्गुइस्टिक्सके कोरो लति ।
आन देँशो खोदेँब एको रागिमि कोइँचपुकि ले ले लेँःशा कोरो योलचा मालशो बा । तेइ लिचपुकिनु, तेइ माललापुकिनु, तेइ साहापुकिनु । गिश गो रागिनु रामशि पाचा मालशो बा । मेकेरे यो शुरुप–केङगिरनु कोरोमि ब्लेच–चा मालशो बा ।
आ ङारमि आतित मुखेमि नेललिआन शारिरेँसो, सालाकुमसोपुकिकालि रिरिखिखि पा मार मार गाममे मार मार मागाममे दे सेल पा क्लापचा दुमता । काः काः पा गेँचा दुमता । मेको नोले कोइँचबु काःतिचमि दोदेँशो रेमुब्लेमुकालि कोइच रेमुब्लेमु देँचा दे इँचिका लोः शोःचा दुमता ।
एको गेरापेनमाकालि सुनुवार सेवा समाजङा बुअÞसु मानपारसादमि मुल सिनाअÞतिङा खोदेँशो योमथि माबाअÞशो बा । मोदे नेललि सोचा बोचा मालबा । एको नामखेम देँशो आइँ आम राइचि शारा पोअÞतेक मे । गोः चामचा मालशो बा । मेको शोःमिला  देँशा मादुमबा । सिता मुरुकालि चिङ चिशा मिमपाइचचा ओँदेशोन रेमुब्लेमु नु सिलकुमसोमि मे । देश दुमताङाना यो एको सिनमि खेम निअÞसि ओँदेशो गे पातेक किनखार दुमशोमि सुनुवार सेवा सामाजमि गेनाङाना यो वारचि पाइबा । मुलङा योमथि देँशो सुनुवार सेवा समाजमि ला कोइँचआ राइचिआ पितिमि माराइ माराइ पाइनुङ देँचा ङाम ला मे । नेललि कोइँच नु गिपशिदुमि वारचि मापाथु सुनुवार सेवा सामाजमि ला कोइँच रिमाचेमा नु आम खाप राइने माचाबबा । मेको मोदे नेललि कोइँच नु गिपशिदुमि ओँदेन आम आम थेमला वारचि पाचा नाइलि दे यो आदारसेमदार यो थारचा दुमता ।
आ ङारमि नेललि रालचा दुमशो कोइँच सामिबु नु वारचि पाइबा गिपशिदु, वोनिवारचिकालि चेरे ख्लेनना ख्लेनना गेरापेनमाकालि क्युइँतबु काललेन कोसङा बुअÞसु रानबिर सुनुवारमि प्लेअÞचा दुमता ।
एको चुपलुमि कोइँचआ रिमाचेमा गेरापेनमा मुलरे सिनकुसकुस गिलफानाअÞति खेम निअÞसि नाअÞति ब्लाःला नोले २.०० दुममेनु सारा पोअÞतेक यो थारि लिःता ।
मेको गेरापेनमामि कोइँचकालि काइलि पाइनुङ देँबा नेललि गिपशिदुकालि फ्लिापतेक लोः यो दुमशो बा । एचचि चिँ चुपलु सामाज (कोइँच चुपलु), सुनुवार दात ओआरजि, दुरदा दात काम, क्युइँतबु काललेन कोस, किरात विग्यान आददेन साँसथान, सुनुवार कालाकार ताथा चालचितरा सामाज, चुपलु फाउनदेसान नु सुनुवार सेवा सामाज एको गेरापेनमा पाचाकालि ब्लिपशो नामि । मुल जाअÞशो गिलफानाअÞति बुरोच (बादाउ) २५ नाबु नाअÞतिङा २.०० दुममेनु बोलाबियामि दोपा एबोचमाइताच (आदिबासि जानजाति) मि आम शारिक्याम थेँने चाबमे देँशो दाकुमेनतिरि ‘बिलदिङ दिगनिति’ कोइँतेक खा दुमशो बा । मेकोनु काःथा काःथा ग्याअÞ फ्लिपशा रेमुब्लेमु, सिलकुमसो यो दुमबा दुमशो बा ।